Η λογοτεχνία στο θέατρο: 3+1 βιβλία και οι θεατρικές μεταφορές τους
Της Μαίρης Καραμπίνα
Το citycampus σου προτείνει τέσσερα κλασσικά μυθιστορήματα και τις μεταφορές τους στις θεατρικές σκηνές της Αθήνας.
Τι κοινό έχουν ο Harry Potter, ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών και οι Πενήντα αποχρώσεις του γκρι, με τον “Ζορμπά” του Μιχάλη Κακογιάννη και τη Λάμψη του Stanley Kubrick; Φαινομενικά κανένα -και ίσως μόλις κέρδισα επάξια μία θέση στα καζάνια της κόλασης που τόλμησα να συμπεριλάβω όλους τους παραπάνω τίτλους στην ίδια πρόταση. Φαινομενικά -και επί της ουσίας- δεν υπάρχει κανένα σημείο ταύτισης μεταξύ τους, πλην ενός: αφορούν όλοι κινηματογραφικές μεταφορές αμιγώς λογοτεχνικών κειμένων (ας συμφωνήσουμε ότι τυπικά εξαιρούμε τις Πενήντα αποχρώσεις του γκρι από την “τάξη” της λογοτεχνίας και ότι ο όρος χρησιμοποιείται, ωστόσο, εδώ χάριν ευκολίας).
Μεταφορές στο πανί, άλλοτε πιστές και άλλοτε στο βαθμό της απλής πρωτογενούς έμπνευσης, ενίοτε κειμένων και συνηθέστερα ολόκληρων βιβλίων, που εξ’ αρχής δημιουργήθηκαν για να αποτελέσουν προϊόν ανάγνωσης και όχι για να παρασταθούν, μας είναι οικείες και το θέμα γνωστό και πολλάκις συζητημένο, με μερίδες θεατών και αναγνωστών να παίρνουν θέση υπέρ της μίας ή της άλλη πλευράς. Λιγότερο, ωστόσο, οικείες είναι οι μεταφορές, πολύ συχνά -και αναγκαία- και διασκευές γνωστών -ή μη- βιβλίων στο θεατρικό σανίδι.
Και αν ο σκεπτικισμός των “βιβλιοφάγων” απέναντι στις κινηματογραφικές μεταφορές των λογοτεχνικών κειμένων έγκειται κυρίως στον περιορισμό της φαντασίας και το “στρίμωγμά” τους σε περισσότερο, αν και όχι πάντα αυστηρά, ρεαλιστικά πλαίσια, το επιχείρημα ίσως καταλύεται, όταν πρόκειται για θεατρικές συμβάσεις, οι οποίες εν τη γενέσει τους είναι περισσότερο “ποιητικές”· και η ποιητική αυτή δυναμική δεν μπορεί παρά να ενέχει, συγχρόνως και να συσσωματώνει, τη φαντασία ως ίδιον της εκφραστικής πράξης. Γιατί, σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για την αφήγηση μίας ιστορίας και αυτό δεν μπορεί παρά να συνιστά μία πράξη έκφρασης και ως τέτοια αναντίρρητα εμπεριέχει (πρωτίστως ή δευτερευόντως) τη φιλοδοξία μίας διάνοιξης προς τον κόσμο και τον δικό μας τρόπο να είμαστε στον κόσμο. Με άλλα λόγια, το “πρόβλημα” επιλύεται αυτοστιγμεί αν αντιμετωπίσουμε τις -θεατρικές εν προκειμένω- μεταφορές ή/και διασκευές ως τον τρόπο με τον οποίο οι εμπλεκόμενοι σε αυτές (με πρώτον τον σκηνοθέτη και ακολούθως τους ηθοποιούς, επιμελητές κειμένων, σκηνογράφους κ.ο.κ) κατανοούν την ιστορία, την αποκωδικοποιούν και επιχειρούν να την επανερμηνεύσουν.
Ποιες είναι, λοιπόν, οι “κλασσικές” ιστορίες που επιλέχθηκαν από διάφορα αθηναϊκά θέατρα να αποκωδικοποιηθούν, να επανερμηνευθούν και να αναπαρασταθούν κατά τη φετινή θεατρική σεζόν
Tο στρίψιμο της βίδας – Henry James
Στο έργο του Henry James που πρωτοεκδόθηκε το 1898, μία νεαρή γκουβερνάντα προσλαμβάνεται για να αναλάβει τη φροντίδα δύο ορφανών παιδιών σ’ έναν πύργο της αγγλικής εξοχής. Ο μυστηριώδης και πάντα απών κηδεμόνας των παιδιών, το επιβλητικό τοπίο και οι μεταφυσικές παρουσίες, την ύπαρξη των οποίων θα αντιληφθεί πολύ σύντομα η γκουβερνάντα, συνθέτουν μία ιστορία μυστηρίου και αγωνίας -η διατήρηση του οποίου φθάνει μέχρι τέλους- αγγίζοντας τα όρια του ψυχολογικού θρίλερ, με μία αφήγηση που μοιάζει συνεχώς να ακροβατεί μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας. Είναι, άραγε, πραγματική η ύπαρξη φαντασμάτων των παλιών “υπηρετών”, από την απειλή των οποίων πασχίζει η νεαρή κοπέλα να διαφυλάξει την παιδική αθωότητα, ή μήπως όλα είναι τελικώς προϊόντα της παράνοιάς της;
Το μυθιστόρημα του James, πέραν της επίδρασης που άσκησε τόσο στη λογοτεχνία, όσο και στον κινηματογράφο, έχει πολλάκις επιχειρηθεί να παρασταθεί και θεατρικά, με συνηθέστερη διασκευή εκείνη του αμερικανού θεατρικού συγγραφέα Jeffrey Hatcher. Το φετινό χειμώνα, ο Δημοσθένης Παπαδόπουλος, επιλέγοντας τη δραματοποίηση του Hatcher -και σε μετάφραση του ίδιου-, σκηνοθετεί την ομώνυμη παράσταση που επιχειρεί να υπογραμμίσει “το φανταστικό που εισβάλλει στην καθημερινότητα και επιβάλλεται ως μία πιθανή εκδοχή της πραγματικότητας”.
Ερμηνεύουν η Θάλεια Ματίκα και ο Ιάσων Παπαματθαίου.
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη, στο θέατρο Άνεσις.
*Το βιβλίο “Το στρίψιμο της βίδας” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας, σε μετάφραση του Δημήτρη Στεφανάκη.
Νίκη – Χρήστος Χωμενίδης
Η Νίκη συνελήφθη και στάλθηκε εξορία τις πρώτες κιόλας εβδομήντα μέρες της ζωής της, έζησε στη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφυλίου, πέρασε την εφηβεία της απομονωμένη, με ψεύτικο όνομα και χωρίς κοινωνικές επαφές, υπό την απειλή της αποκάλυψης της πραγματικής ταυτότητας της οικογένειάς της (και το συνακόλουθο κίνδυνο της εκτέλεσης), ερωτεύτηκε παράφορα και αντιτάχθηκε στις επιθυμίες και την ανοχή του περιβάλλοντός της. Η Νίκη υπήρξε πρόσωπο υπαρκτό και ήταν η μητέρα του Χρήστου Χωμενίδη και η ηρωίδα του ομώνυμου μυθιστορήματός του. Σε απόλυτη συμφωνία προς όσα “προστάζει” το είδος της ιστορικής μυθιστοριογραφίας, το οποίο υπηρετεί ο συγγραφέας εδώ, προτάσσει την ιστορική ακρίβεια, επενδύοντάς την, ωστόσο, με μύθο, πετυχαίνοντας την αφήγηση μίας ιδιαίτερης, πλην όμως αρκετά “κοινής” ιστορίας: την ιστορία της Νίκης, που είναι η ιστορία των ανθρώπων πάνω από τους οποίους πέρασαν τα γεγονότα που όρισαν την Ελλάδα κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.
Το φετινό θεατρικό χειμώνα, η “Νίκη” μεταφέρεται στη σκηνή, με τον Σταμάτη Φασουλή να υπογράφει τη σκηνοθεσία και να συνυπογράφει, από κοινού με τον Γιώργο Λύρα, τη θεατρική διασκευή ζωντανεύοντας του ήρωες του Χωμενίδη, αλλά και τα πάθη, τις εξάρσεις, τα τραύματα της Ελλάδας του 20ου αιώνα, του “αιώνα των άκρων”.
Στην παράσταση συμμετέχει ένας πολυμελής θίασος, μεταξύ των οποίων είναι η Φιλαρέτη Κομνηνού, ο Στέλιος Μάινας, η Ευγενία Δημητροπούλου, η Γωγώ Μπρέμπου, η Ευαγγελία Μουμούρη, η Σοφία Φαραζή, ο Μάξιμος Μουμούρης, ο Αλέξανδρος Καλπακίδης και η Μίρκα Παπακωνσταντίνου.
Από Τετάρτη έως Κυριακή, στο Θέατρο του Κέντρου Πολιτισμού “Ελληνικός Κόσμος”.
*Το βιβλίο “Νίκη” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκης.
Κύματα – Virginia Woolf
Μία παρέα, πολλές διαφορετικές ηλικιακές φάσεις -από τα παιδικά χρόνια έως τη δύση της ζωής- έξι άνθρωποι, εκ των οποίων καθ’ ένας φέρει μία διαφορετική ιστορία, και όλες μαζί συνθέτουν μία ενιαία. Έξι διαφορετικοί άνθρωποι που αλληλοσυμπληρώνονται· που ετεροπροσδιορίζονται, χωρίς να αλλοιώνουν ωστόσο την ατομικότητά τους. Ή μάλλον, έξι άνθρωποι συν ένας· ένας που είναι παρών εν τη απουσία του, που ενυπάρχει στις συνειδήσεις όλων και είναι στο πρόσωπό του που όλοι αναγνωρίζουν έναν ήρωα, μία φιγούρα που εξυψώνεται και ίσως τείνει να αγγίξει το ιδεατό. Στα Κύματα, το πιο σύνθετο από τα έργα της Virginia Woolf, διαφορετικοί μονόλογοι συνθέτουν τελικά μία δομημένη “συζήτηση” για τη φιλία, τον έρωτα, τα πάθη και τις επιθυμίες, το χρόνο, το εφήμερο και κυρίως για το φθαρτό της ζωής και της ύπαρξης.
Το έργο μεταφέρεται, για δεύτερη χρονιά, στο θέατρο σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά και πρόκειται για μία παράσταση βασισμένη σε αποσπάσματα της ελληνικής μετάφρασης του Άρη Μπερλή, που επιχειρεί, μέσα από την “εστίαση στο ρυθμό, στη μουσικότητα του λόγου και τη δραματουργία του ήχου” να ανα-συνθέσει εκείνο που οι άνθρωποι προσπαθούν, αενάως, να αντιληφθούν: το μυστήριο της ζωής.
Ερμηνεύει ο Γιώργος Βουρδάμης, η Ελίνα Ρίζου, η Ευδοξία Ανδρουλιδάκη, η Μαρίνα Αργυρίδου, ο Μιχάλης Σαράντης, η Ιωάννα Πιατά, ο Βαγγέλης Αμπατζής και ο Αινείας Τσαμάτης.
Κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο θέατρο Σφενδόνη.
*Το βιβλίο “Τα κύματα” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ύψιλον, σε μετάφραση Άρη Μπερλή.
Ακυβέρνητες Πολιτείες: Η Λέσχη – Στρατής Τσίρκας
Κεντρικός ήρωας της τριλογίας του Στρατή Τσίρκα (έργο αποτελούμενο από τη “Λέσχη”, την “Αριάγνη” και τη “Νυχτερίδα”) είναι ένας νέος αριστερός διανοούμενος, ο Μάνος Σιμωνίδης, που μετά το αλβανικό μέτωπο θα πάει στη Μέση Ανατολή, όπου και θα συνδεθεί με παράνομες αντιφασιστικές οργανώσεις και θα γίνει το μυθιστορηματικό εφαλτήριο για να ξεδιπλωθούν στιγμές και γεγονότα της πιο κρίσιμης περιόδου του Β’ παγκοσμίου πολέμου -εκείνης από το 1942 έως το 1944- σε μία αφήγηση που εμπλέκει οργανικά την ιστορία, τον έρωτα και την πολιτική – τα ανθρώπινα πάθη με τους κοινωνικούς αγώνες. Οι ήρωες θα περιπλανηθούν στην Ιερουσαλήμ, το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια και θα μεταφερθούν από την αποικιακή Αίγυπτο του 19ου αιώνα, στην μετεμφυλιακή Ελλάδα της δεκαετίας του ’50 συνθέτοντας ένα μικρόκοσμο που αποτυπώνει όλη την παθολογία του πολέμου και την συνακόλουθη “προβληματική” του ξένου, του πρόσφυγα, του κυνηγημένου.
Σε μία πρωτόγνωρη, για τα θεατρικά δεδομένα, σύμπραξη των δύο ιστορικότερων θεατρικών “οργανισμών” της χώρας, του Εθνικού Θεάτρου και του Θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν, οι Ακυβέρνητες Πολιτείες θα μεταφερθούν σκηνικά σε ένα εξ’ ίσου πρωτότυπο εγχείρημα, που θα ολοκληρωθεί σε τρεις φάσεις. Τρία μέρη του έργου, τρεις σκηνοθέτες, τρεις διαφορετικές διαδοχικές παραστάσεις, με τη “Λέσχη”, σε σκηνοθεσία και δραματουργική επιμέλεια της Έφης Θεοδώρου, να σηματοδοτεί την αρχή.
Ερμηνεύουν ο Θανάσης Βλαβιανός, ο Θανάσης Δήμου, η Ανθή Ευστρατιάδου, ο Γιώργος Κριθάρας, η Κατερίνα Λυπηρίδου, ο Μανώλης Μαυρωματάκης, η Γιώτα Μηλίτση, η Ηλέκτρα Νικολούζου, ο Δημήτρης Πασσάς και ο Μάνος Στεφανάκης.
Παρουσιάζεται από τις 17 Μαρτίου στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης.
*Και οι τρεις τόμοι του έργου “Ακυβέρνητες Πολιτείες” κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κέδρος.
