Αναλφαβητισμός: Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψή του
της Ελευθερίας Χασάπη, βασισμένο στο πρωτότυπο άρθρο του Μάριου Κωστόπουλου
Aναλφαβητισμός. Εν έτει 2020 πράγματα που για πολλούς ανθρώπους θεωρούνται δεδομένα, στην πραγματικότητα δεν είναι. Ένα από αυτά είναι και η εκπαίδευση που μεταξύ άλλων κατοχυρώνεται συνταγματικά στο άρθρο 16 του ελληνικού Συντάγματος. Ο αναλφαβητισμός δυστυχώς είναι υπαρκτός και πλήττει όλη την υφήλιο, κυρίως όμως τις αναπτυσσόμενες χώρες, τις φτωχές, όπου ο κόσμος παλεύει καθημερινά να επιβιώσει. Η εξάλειψη του φαινομένου αποτελεί πρωταρχικό στόχο της UNESCO, η οποία καθιέρωσε την 8η Σεπτεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα εξάλειψης του αναλφαβητισμού από το 1965, στη διάρκεια της Συνόδου της Τεχεράνης. Ο οργανισμός αποβλέπει όλα τα παιδιά του κόσμου, αγόρια και κορίτσια, να έχουν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Ορισμός και μορφές αναλφαβητισμού
Ως αναλφαβητισμός ορίζεται η άγνοια της στοιχειώδους γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής. Δηλαδή η μη απόκτηση βασικών γνώσεων, απαραίτητων για την άσκηση διαφόρων δραστηριοτήτων. Με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα το φαινόμενο του αναλφαβητισμού εντοπίζεται με 3 κυρίως μορφές:
- Οργανικός αναλφαβητισμός: Νοείται η πλήρης άγνοια γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής. Ουσιαστικά αφορά άτομα που πότε δεν πήγαν σχολείο.
- Λειτουργικός αναλφαβητισμός: Το άτομο κατέχει τις βασικές γνώσεις, ωστόσο αδυνατεί να τις εφαρμόσει, διότι δεν εμβάθυνε σε αυτές, δεν τις καλλιέργησε με αποτέλεσμα να ξεχαστούν. Αυτό το είδος προκαλεί ανησυχία, διότι δεν μπορεί να καταγραφεί επίσημα.
- Ψηφιακός/τεχνολογικός αναλφαβητισμός: Με την πάροδο του χρόνου η τεχνολογία κάνει αλματώδη βήματα. Μέσα και Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν απολύτως καμία γνώση περί χρήσης αυτών. Η γνώση των τεχνολογιών είναι τόσο σημαντική στις μέρες μας, ώστε τυχόν άγνοια συνεπάγεται μια μορφή “εξάλειψης” από την κοινωνία. Για παράδειγμα, πολλοί αδυνατούν να λάβουν μια θέση εργασίας, καθώς δεν θα μπορούν να ανταπεξέλθουν στην πλέον αυτοματοποιημένη εργασία και δεν είναι ανταγωνιστικοί. Είναι αυτονόητο φυσικά, ότι αυτή η μορφή αφορά τις λεγόμενες ‘’χώρες του Δυτικού κόσμου” στις οποίες εντοπίζεται λιγότερο ο οργανικός αναλφαβητισμός.
Ο αναλφαβητισμός στην Ελλάδα
Αναλφάβητος στην Ελλάδα θεωρείται εκείνος που δεν διαθέτει απολυτήριο από το εξατάξιο δημοτικό σχολείο. Στη χώρα μας το 91% του πληθυσμού είναι εγγράμματοι ενήλικοι (94% άνδρες και 88% γυναίκες, ποσοστό ιδιαίτερα χαμηλό για μια χώρα – μέλος της Ε.Ε. 560 χιλιάδες Ελληνίδες δεν έχουν τελειώσει το δημοτικό), ενώ τα ανήλικα μέχρι την ηλικία των 15 ετών καταλαμβάνουν υψηλό ποσοστό αλφαβητισμού (99,5% στο σύνολο – 99,4% στους άνδρες και 99,5% στις γυναίκες). Αισιόδοξο ποσοστό αν αναλογιστεί κανείς πως τα παιδιά που είναι σε ηλικία για σχολείο στην Ελλάδα είναι περίπου 1,4 εκατομμύρια. Αριθμητικά αυτό σημαίνει πως 963 χιλιάδες άνθρωποι στην χώρα αυτή τη στιγμή δεν διαθέτουν βασικές γνώσεις.
Από την άλλη, στην Ελλάδα τα 2/3 των ενηλίκων χαρακτηρίζεται ψηφιακά αναλφάβητο. Αίτια της σχετικά νέας αυτής μορφής είναι η ηλικία, το φύλο, η εκπαίδευση καθώς και ο τόπος κατοικίας, αν σκεφτούμε ότι στην επαρχία οι άνθρωποι είναι πιο απομακρυσμένοι από τα τεχνολογικά μέσα, γεγονός που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Είναι ολοφάνερο ότι η κρατική εξουσία πρέπει να κινητοποιηθεί άμεσα για την εξάλειψη του φαινομένου, μεριμνώντας ιδίως για την εισαγωγή επιμορφωτικών προγραμμάτων εξοικείωσης με τις νέες τεχνολογίες.
Tα παγκόσμια δεδομένα
Σε πολλές χώρες παγκοσμίως, ο αναλφαβητισμός που αναγνωρίζεται επισήμως είναι ο οργανικός. Δηλαδή καμία απολύτως γνώση σε γραφή, αριθμητική και ανάγνωση. Με αυτό στο μυαλό, ας μιλήσουμε λίγο με αριθμούς. Ο τωρινός πληθυσμός του πλανήτη Γη είναι 7,6 δισεκατομμύρια. 781 εκατομμύρια ενήλικες είναι αγράμματοι, εκ των οποίων το 64% (499.840.000) είναι γυναίκες. Ως αγράμματος ενήλικας ορίζεται το άτομο που έχει περάσει το 15ο έτος της ζωής του. Ενώ, ως αγράμματο παιδί ορίζεται το άτομο που δεν έχει αγγίξει ακόμα τα 24 χρόνια ζωής.
Αν ακόμα δεν μίλησαν οι αριθμοί από μόνοι τους, ορίστε δύο αριθμητικά συμπεράσματα, που όσο οξύμωρα και αν είναι, αναδεικνύουν την τραγικότητα – ζοφερότητα της κατάστασης. 1 δις άνθρωποι δεν ξέρουν τι όψη έχει ο αριθμός 1. Το 1/7 του πληθυσμού όλης της Γης δηλαδή. Ή σαν να λέμε 100 Ελλάδες. Εξωφρενικό. Επίσης πάρτε τις φετινές γεννήσεις, πολλαπλασιάστε τες επί 3 (άντε επί 2.5) και βρείτε τον αριθμό. Ε, όλα αυτά τα παιδιά μπορούν να καταλήξουν αναλφάβητα.
Αγραμματοσύνη ανά τον κόσμο
Σύμφωνα με την UNESCO, 781 εκατομμύρια ενήλικες σ’ όλο τον κόσμο είναι αναλφάβητοι (τα 2/3 είναι γυναίκες) και περισσότερα από 250 εκατομμύρια παιδιά, κυρίως στις φτωχές χώρες της Ασίας και της Υποσαχάριας Αφρικής.
Τα ποσοστά στις χώρες της Νότιας και Δυτικής Ασίας αγγίζουν το 58,6%. Μερικές από τις νότιες χώρες είναι: Μπαγκλαντές, Μπουτάν, Ινδία, Νεπάλ, Πακιστάν, Σρι Λάνκα. Μερικές από τις δυτικές: Ιράκ, Σαουδική Αραβία, Υεμένη, Ομάν, Κουβέιτ, Κατάρ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Μετέπειτα στις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής (59,7%), όπως το Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Αιθιοπία, Γκάμπια, Νίγηρας, Μάλι. Οι χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό αλφαβητισμού είναι η Μπουρκίνα Φάσο (12.8%), Νίγηρας (14.4%) και το Μάλι (19%). Φαίνεται μια ξεκάθαρη σχέση ανάμεσα στον αναλφαβητισμό και τις χώρες με οξύ πρόβλημα φτώχειας, καθώς και τον αναλφαβητισμό και προκαταλήψεων εις βάρος των γυναικών.
Σε απλά λόγια, σε χώρες όπου ο πλούτος είναι στα χέρια των ελάχιστων και όλος ο υπόλοιπος πληθυσμός είναι φτωχός, όπου ανθίζει η παιδική εργασία και τα σκλαβοπάζαρα, η θέση της γυναίκας είναι ανύπαρκτη και τα δικαιώματά της σενάριο επιστημονικής φαντασίας, έχει εξαπλωθεί σαν καρκινικό κύτταρο και ο αναλφαβητισμός. Δεν είναι τυχαίο που στην Υποσαχάρια Αφρική κατοικούν 1 δις άνθρωποι και στην Νοτιοδυτική Ασία άλλα 3 δις, με την Ινδία να έχει από μόνη της 1,3! Δηλαδή μιλάμε για πάνω από το μισό παγκόσμιο πληθυσμό. Και σχεδόν τα 2/3 αυτών, αν τους δείξεις αυτούς τους αριθμούς, δεν μπορούν να τους αναγνωρίσουν!
Αφρική: η ήπειρος με μεγάλο ποσοστό αναλφαβητισμού
Οι αριθμοί συνεχίζουν να σοκάρουν. Οι 9 φτωχότερες χώρες πάνω στη Γη βρίσκονται όλες στην Αφρική. Δύο είναι ο Νίγηρας και η Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής. Στον Νίγηρα οι αγράμματοι φτάνουν το 85.6% ενώ μόνο 24% των παιδιών δεν είναι αναλφάβητα. Στην Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής το 64% των παιδιών δεν ξέρει να διαβάζει και να γράφει. Πέρα από την φτώχεια και την αγραμματοσύνη, αυτές οι 2 χώρες έχουν και ένα άλλο κοινό. Έχουν άφθονες πηγές πετρελαίου και ουράνιου στις οποίες έχει απλώσει το άπληστο χέρι του ο δυτικός πολιτισμός. Και πώς κρατάς έναν ολόκληρο λαό δέσμιο; Οδηγώντας τον στην φτώχεια με αποτέλεσμα να στερηθεί το βασικό αγαθό της γνώσης και της μάθησης, μπλοκάροντάς του την δυνατότητα να αναπτύξει κριτική σκέψη, να δει τι γίνεται γύρω του, να συγκεντρώσει ουσιώδης δύναμη και να αντιδράσει.
Τα παραπάνω στατιστικά και οι αναφερόμενες χώρες είναι απόδειξη της απληστίας που μας χαρακτηρίζει ως γένος. Εκεί όπου οι πηγές πετρελαίου ανθίζουν και οι “ισχυροί” του δυτικού κόσμου έχουν σπεύσει να τα εκμεταλλευτούν παρατηρείται εντονότερο το φαινόμενο του αναλφαβητισμού. Επιθυμούν να είναι κύριοι του πλούτου, να επιβάλλουν τις πολιτικές τους και για να το καταφέρουν φροντίζουν να κρατάνε μακριά από την εκπαίδευση τους εκεί λαούς. Στόχος τους είναι να μην αναπτύξουν την κρίση και το πνεύμα τους, να είναι δούλοι στην ίδια τους τη γη και να μάχονται καθημερινά να ζήσουν. Μακάρι η παγκόσμια κοινότητα- και ιδιαίτερα οι νέοι που αρκετές φορές στα παιδικά και εφηβικά τους χρόνια περιφρονούν τη μάθηση- να αφομοιώσει τα λόγια του Διογένη: Η παιδεία για τους νέους είναι σωφροσύνη, για τους φτωχούς πλούτος και για τους πλούσιους στολίδι.
Πως μπορεί ο καθένας να βοηθήσει στην εξάλειψη του αναλφαβητισμού;
Σε ατομικό επίπεδο, πρέπει να κατανοήσει ο καθένας ότι πολιτισμένος λέγεσαι όχι όταν είσαι μορφωμένος και έχεις χρησιμοποιήσει ένα αγαθό, δεδομένο για σένα, για προσωπική σου ανάπτυξη και επιτυχία. Πολιτισμένος λέγεσαι, όταν με διάφορες πράξεις εξασφαλίζεις το αγαθό της γνώσης να είναι προσβάσιμο και στους υπόλοιπους ανθρώπους, τους λιγότερο πολιτισμικά «προνομιούχους», τους γεωγραφικά άτυχους. Αρχικά, ενημέρωση για το βεληνεκές και τη ζοφερότητα του φαινομένου μέσω οργανώσεων όπως η UNESCO και στη συνέχεια αναζήτηση προγραμμάτων για εθελοντική εργασία και προσφορά, είτε από το διαδίκτυο, είτε με φυσική παρουσία.
Μπορεί για πολλούς από εμάς την ώρα που διαβάζουμε αυτό, το να φύγεις από τη ζεστασιά του 
σπιτιού σου και να ταξιδέψεις χιλιάδες χιλιόμετρα για να βοηθήσεις έναν ενήλικο ή μια παιδική ψυχή να μάθει γράμματα να ακούγεται ουτοπικό. Όμως αν από τα «πολιτισμένα» 3 δις, οι 100.000 δεν σκεφτούν έτσι, και κάνουν το μεγάλο βήμα, μπορούν να προσφέρουν τις βασικές γνώσεις σε τουλάχιστον 2 εκατομμύρια άτομα (αφού μια κλασική τάξη έχει περίπου 20 παρουσίες).
Συνοψίζοντας, καμία πραγματικότητα δεν είναι μη αναστρέψιμη. Προφανώς και είναι επίσης ουτοπικό να πούμε ότι θα εξαλειφθεί το ίχνος που έχει ο αναλφαβητισμός στη Γη. Το ηθικό δίδαγμα είναι πως κάτι τόσο απλό για μας, και ενίοτε παραμελημένο ανά διαστήματα της παιδικής και εφηβικής μας ηλικίας, μπορεί να είναι ο ολόκληρος κόσμος του άλλου στην κυριολεξία. Γιατί η γνώση ανοίγει πολλές πόρτες στη ζωή, και αν θέλουμε να υπάρξει κάποτε κάποια ηθική δικαιοσύνη στον κόσμο, πρέπει ο οποιοσδήποτε να έχει τη δυνατότητα να τις ανοίξει.
Θέλεις να σπουδάσεις στο εξωτερικό και δεν έχεις σε ποιον να απευθυνθείς; Μπες στο studybuddy.gr, κάνε εγγραφή και λύσε όλες σου τις απορίες σήμερα!
Αν επιθυμείς να διεκδικήσεις υποτροφίες στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, ο Οδηγός Υποτροφιών του citycampus που μόλις κυκλοφόρησε σου προσφέρει ό,τι χρειάζεσαι!
Θέλεις να ενημερώνεσαι έγκυρα και κυρίως έγκαιρα με το πάτημα ενός κουμπιού; Κατέβασε την εφαρμογή μας από το Playstore (citycampus.gr) και διάβασε όλα τα νέα άρθρα εύκολα και γρήγορα!
