Do it like: Αργυρώ Βατάκη και Ευθυμία Λάμπρου
Συνέντευξη με τις Αργυρώ Βατάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και διευθύντρια του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας και Ευθυμία Λάμπρου, Υποψήφια διδάκτορα του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και συνεργάτιδα του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας
Η συνέντευξη δόθηκε στον C.E.O. του citycampus, Κωνσταντίνο Πολέμη και στην Αρχισυντάκτρια, Ειρήνη Νοταρά.
Κ. Βατάκη, διευθύνετε το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας. Θέλετε να μας μιλήσετε για το εύρος των ερευνών που διεξάγονται στο εργαστήριο σας;
Το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας υπάγεται στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Εδώ συνεργάζονται διάφορες ομάδες. Η δική μου ομάδα εργάζεται πάνω σε θέματα πολυαισθητηριακής αντίληψης και αντίληψης του χρόνου.
Το κύριο ενδιαφέρον μας στην πολυαισθητηριακή αντίληψη είναι αφενός το πώς μπορούμε να ενοποιούμε όλα τα σήματα που υπάρχουν στο περιβάλλον από τις διαφορετικές μας τροπικότητες ή αισθήσεις, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο αντιληπτικό προϊόν και αφετέρου το πώς καταφέρνουμε και το βιώνουμε αυτό. Διεξάγουμε έρευνες που εστιάζουν στο πώς τελικά ο εγκέφαλος καταφέρνει να δημιουργήσει αυτό το ενιαίο αντίλημμα. Υπάρχουν μελέτες που εστιάζουν στους μηχανισμούς που διέπουν την πολυαισθητηριακή αντίληψη σε κλινικούς πληθυσμούς, όπως στον αυτισμό για παράδειγμα. Στο πιο εφαρμοσμένο κομμάτι, μας ενδιαφέρει πώς τελικά η πολυαισθητηριακή αντίληψη μπορεί να εφαρμοστεί στο σχολείο, στη μάθηση και γενικά στην καθημερινότητα μας.
Για παράδειγμα, ένα πρόγραμμά μας χρηματοδοτούμενο από το ΕΛΙΔΕΚ λέγεται «Το νου σου, τον νου σου» και σκοπεύει να δημιουργήσει έναν κόμβο εφαρμογής της βασικής έρευνας στην πολυαισθητηριακή αντίληψη. Συγκεκριμένα, ο κόμβος θα αφορά το πώς μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την πολυαισθητηριακότητα, πώς να μαθαίνουμε καλύτερα και πώς μπορούν να γνωρίσουν τα παιδιά τη λειτουργία του εγκεφάλου μέσα από την πολυαισθητηριακότητα. Στα πλαίσια αυτά παίρνουμε μέρος και σε διάφορες δράσεις, όπως το Athens Science Festival, την Εβδομάδα Ενημέρωσης του Εγκεφάλου, τη Βραδιά του Ερευνητή, όπου ουσιαστικά χρησιμοποιούμε πολυαισθητηριακές πλάνες για να δείξουμε στα παιδιά κυρίως, ότι αυτά που βιώνουν είναι μια πλάνη και πώς ο νους τελικά δημιουργεί αυτό που είναι η πραγματικότητά μας.
Μελετάμε επίσης την χρονική αντίληψη και συγκεκριμένα πως μπορούμε να αλλοιώσουμε τον αντιληπτό χρόνο ώστε να ενισχύσουμε την απόδοση των συμμετεχόντων ή και την αύξηση της ευημερίας.
Παρατηρήσαμε πολλούς νέους ανθρώπους στο Εργαστήριο! Πόσα άτομα εμπλέκονται σε όλες αυτές τις έρευνες;
Έχουμε έναν μεγάλο αριθμό διδακτορικών φοιτητών/φοιτητριών, συγκεκριμένα 15 διδακτορικούς, ενώ επίσης συνεργαζόμαστε στο εργαστήριο με πολλούς/ες μεταπτυχιακούς/ες αλλά και προπτυχιακούς/ες φοιτητές/φοιτήτριες.
Στην Ελλάδα ποιες δυσκολίες μπορεί να αντιμετωπίσει κανείς όταν διεξάγει ή και διευθύνει μια τόσο πολύπλευρη και μεγάλη σε διαστάσεις επιστημονική έρευνα;
Ένα ζήτημα είναι η χρηματοδότηση. Ευτυχώς τώρα υπάρχουν φορείς, όπως είναι το ΕΛΙΔΕΚ, που μας επιτρέπουν να διεκδικήσουμε χρηματοδότηση, έτσι ώστε να έχουν οι ερευνητές μισθοδοσία και να διεξάγουμε τις έρευνες μας. Άλλο θέμα είναι να υπάρχει ανοιχτό μυαλό από τον κόσμο σχετικά με την βασική έρευνα που διεξάγουμε. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί πρέπει να συμμετέχουν στις έρευνες! Συχνά ακούμε σχόλια όπως «Το πεδίο σας δεν είναι κάτι σχετικό με κλινική ψυχολογία ή συμβουλευτική, άρα δεν καταλαβαίνω την χρησιμότητά του». Στο εξωτερικό η συμμετοχή σε έρευνες είναι αυτονόητη. Πιστεύω ότι ίσως δεν υπάρχει ακόμη η κουλτούρα στο γενικό πληθυσμό για συμμετοχή σε έρευνες προς απόκτηση γνώσης για τις λειτουργίες του νου.
Παρά τα παραπάνω προσωπικά είμαι πολύ ικανοποιημένη με το Τμήμα στο οποίο ανήκει, το Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου. Παρόλο που κάθε μέλος ΔΕΠ ασχολείται με διαφορετικά πεδία της ψυχολογίας, κατανοούν την αξία του πεδίου μου και συχνά ψάχνουν συνεργασίες, αλλά σίγουρα δίνουν «χώρο» στην δική μου έρευνα. Ευελπιστώ, να μειωθεί και η επιφυλακτικότητα του κόσμου και έτσι να αυξηθεί και η συμβολή στην αύξηση της βασικής γνώσης στην Ψυχολογία.
Υπάρχουν κάποια πορίσματα από τις μέχρι τώρα έρευνες;
Ένα πράγμα που έχουμε ανακαλύψει είναι ότι η πολυαισθητηριακότητα μας οδηγεί σε καλύτερη μάθηση, αυξημένη ικανότητα αντίδρασης και γενικότερα καλύτερες γνωστικές ικανότητες. Πρέπει, επομένως, να δούμε πώς μπορούμε γενικότερα να αξιοποιήσουμε την πολυαισθητηριακότητα στην καθημερινότητά μας, πχ στην εκπαίδευση, σε συγκεκριμένες κλινικές περιπτώσεις ή για την ευημερία μας γενικότερα.
Ως προς την αντίληψη του χρόνου, δουλεύουμε πάνω σε διάφορα ερευνητικά έργα, όπως πχ στο πώς μπορούμε να αξιοποιήσουμε την ικανότητα του εγκεφάλου μας να μας δημιουργεί αντιλήμματα συμπτυγμένου ή εκτεταμένου χρόνου έτσι ώστε να μπορούμε να παίρνουμε καλύτερες ή γρηγορότερες αποφάσεις πιθανά. Αυτή η έρευνα επίσης μπορεί να μας βοηθήσει να ακολουθούμε στρατηγικές, ώστε να βαριόμαστε λιγότερο και να αποφεύγουμε λάθη σε κρίσιμες καταστάσεις!
Πώς γνωρίσατε την κ. Έφη Λάμπρου και έγινε μέλος της ερευνητικής σας ομάδας;
Η κυρία Λάμπρου με έψαξε και με βρήκε. Ήταν στο εξωτερικό, ήθελε να γυρίσει στην Ελλάδα και ήθελε να συνεχίσει την έρευνά της στη γνωσιακή επιστήμη. Μάλλον ήταν αναπόφευκτη η συνάντησή μας. Ένας συνεργάτης από το Πάντειο παρότρυνε την Έφη να έρθει σε επαφή μαζί μου. Αμέσως ήταν προφανές ότι ταιριάζουμε ως προς τη στοχοθεσία της έρευνας και το πάθος μας, άρα η απόφαση για συνεργασία ήταν εύκολη και σχετικά γρήγορη!
Ερχόμαστε σε εσάς, κυρία Λάμπρου! Ποια είναι η συμμετοχή σας στην όλη δράση και έρευνα του εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας;
Άρχισα να εμπλέκομαι στις δραστηριότητες του εργαστηρίου το καλοκαίρι του 2021, όταν προσέγγισα την κυρία Βατάκη πιο πολύ για τη διδακτορική μου διατριβή. Το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται περισσότερο στους συγκινησιακούς μηχανισμούς που επηρεάζουν την αντίληψη του χρόνου, οπότε ξεκινήσαμε να δομούμε κάποια ερευνητικά πρωτόκολλα γύρω από αυτό το ζήτημα. Πλέον βρίσκομαι στο δεύτερο έτος του διδακτορικού μου, ασχολούμαι ενεργά με το σχεδιασμό και την υλοποίηση πειραμάτων στο πεδίο του χρονισμού, συμμετέχω ως ερευνήτρια σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα του εργαστηρίου καθώς και σε συντονισμένες δράσεις ενημέρωσης και εξοικείωσης της κοινότητας με την επιστήμη και την έρευνα.
Τι ακριβώς ερευνάτε στο διδακτορικό σας;
Μελετώ την επίδραση συγκινησιακών παραγόντων, όπως για παράδειγμα το άγχος, στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο, χρησιμοποιώντας διαφορετικούς ερεθισμούς, είτε ακουστικούς, είτε οπτικούς, είτε οπτικοακουστικούς. Δοκιμάζουμε ποικίλους συνδυασμούς αυτή τη στιγμή και σε φυσικό περιβάλλον και σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας.
Τι σημαίνει ακαδημαϊκή έρευνα για έναν νέο άνθρωπο στην Ελλάδα; Τι θυσίες πρέπει να κάνει; Τι δυσκολίες αντιμετωπίζει; Πώς είναι σε σύγκριση με τις έρευνες στο εξωτερικό, καθώς έχετε κάνει τα μεταπτυχιακά σας στο εξωτερικό;
Η εικόνα της Ελλάδας σε σύγκριση με το εξωτερικό, δυστυχώς, είναι διαφορετική. Νομίζω ότι το ίδιο το σύστημα «κουράζει» τους ερευνητές από ένα σημείο και μετά, χάνοντας σταδιακά τον αρχικό ενθουσιασμό που τους έκανε να επιλέξουν το εκάστοτε ερευνητικό μονοπάτι. Οι ερευνητές στην Ελλάδα καλούνται να ασχοληθούν και με άλλες δραστηριότητες στα πλαίσια της ακαδημαϊκής τους καριέρας, οπότε θεωρώ ότι προκύπτει έλλειψη ερευνητικού κινήτρου από μια σχετικά νεαρή ηλικία. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ήταν πιο δύσκολο για μένα να βρω έναν μέντορα να μοιραζόμαστε το ίδιο πάθος και το ίδιο όραμα για την έρευνα, που να συμμερίζεται την ανάγκη μου να εξερευνήσω να δοκιμάσω και να εξελιχθώ. Είναι πολύ σημαντικό να έχεις την ευελιξία να σκεφτείς, να παράγεις, να ψάξεις, να έχεις το κίνητρο και να έχεις και τα ερεθίσματα.
Δεύτερον, θεωρώ ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει μεγάλη εξοικείωση- εκτός ακαδημαϊκών κύκλων – με τη σπουδαιότητα της έρευνας, ιδιαίτερα στον δικό μου τομέα, που είναι η Ψυχολογία. Εδώ διαχωρίζουμε κλινική/θεραπευτική πρακτική από την έρευνα, ενώ επί της ουσίας αλληλο-τροφοδοτούνται. Έτσι, ένας/μία πτυχιούχος ψυχολογίας συνηθίζεται να διαλέγει μια κατεύθυνση, παρά το γεγονός ότι η κατανόηση τόσο της εφαρμοσμένης όσο και της πειραματικής ψυχολογίας είναι απαραίτητη σε έναν ψυχολόγο ανεξαρτήτου εξειδίκευσης. Για παράδειγμα, όταν κάποιος είναι κλινικός ψυχολόγος δεν γίνεται να μην μπορεί να διαβάσει ενεργητικά και να κατανοήσει την έρευνα στο πεδίο του ώστε να τροφοδοτήσει τη δική του κλινική πρακτική αλλά και το αντίστροφο.
Δυσκολία αποτελεί και η εύρεση χρηματοδότησης σίγουρα. Διότι αν χρειάζεται να εργάζεσαι και κάπου αλλού ταυτόχρονα για να βιοπορίζεσαι, δεν μπορείς να αφιερωθείς στην έρευνα. Τέλος, η πρόσβαση στον απαραίτητο ερευνητικό εξοπλισμό είναι άλλη μία πρακτική δυσκολία που μπορεί να σταθεί εμπόδιο στη διεξαγωγή της έρευνας που ο καθένας οραματίζεται.
Οι παραπάνω δυσκολίες μπορούν να ματαιώσουν πολύ τους νέους ερευνητές, και έτσι κάπου στην πορεία χάνεται το κίνητρο και φθίνει η ενασχόληση με την έρευνα.
Ποια προσωπικά οφέλη πιστεύετε ότι θα αποκομίσετε από την διδακτορική σας έρευνα;
Νομίζω ότι οι διδακτορικές σπουδές σου διαμορφώνουν έναν τρόπο σκέψης. Είναι κάτι που δεν το κουβαλάς μόνο τις ώρες που βρίσκεσαι στο εργαστήριο. Δεν είναι, πιστεύω, μια δουλειά όπου έρχεσαι, την κάνεις και φεύγεις. Είναι ένας τρόπος να βλέπεις τον κόσμο.
Αυτές, λοιπόν, οι σκέψεις και οι ιδέες σε βοηθούν να προσαρμόζεσαι στο περιβάλλον σου, είναι ένας τρόπος να κοινωνικοποιείσαι με άλλους ανθρώπους, ένας τρόπος που επιλέγεις να ταιριάξεις με κάποιους άλλους, γιατί εκείνοι κατανοούν τον τρόπο που σκέφτεσαι. Θεωρώ λοιπόν ότι ένα διδακτορικό σε εξελίσσει και σαν άνθρωπο.
Εμένα αυτό που μου δίνει νόημα καθημερινά είναι οι μικρές και οι μεγάλες χαρές που βιώνω μέσα από αυτή τη διαδικασία. Και θέλω να συνεχίσω να το βρίσκω αυτό το νόημα!
Στο μέλλον πώς πιστεύετε ότι θα αξιοποιήσετε το διδακτορικό σας επαγγελματικά; Έχετε κάποιο συγκεκριμένο επαγγελματικό πλάνο;
Είμαι σίγουρη ότι θέλω να έχω τη δυνατότητα να παράγω ανεξάρτητη έρευνα. Δεν ξέρω αν στην πορεία αυτό θα συνδυαστεί και με μία ακαδημαϊκή πορεία. Στο παρόν δεν έχω υπόψιν μου όλες τις εναλλακτικές που υπάρχουν, για να είμαι ειλικρινής. Θα προτιμούσα όμως να ασχοληθώ αποκλειστικά με την έρευνα, ελπίζω να είναι εφικτό.
Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά «Είμαι ερευνήτρια ψυχολόγος»;
Νομίζω ότι η έρευνα είναι το μέσο που τελικά μπορεί να μου εξηγήσει όλα αυτά που δεν φαίνονται με τα μάτια. Η συμπεριφορά για παράδειγμα γίνεται αντιληπτή μέσω της παρατήρησης, ωστόσο διαμορφώνεται από ένα σύνολο γνωστικών και συναισθηματικών παραγόντων, που δεν είναι ορατά, ωστόσο είναι «μετρήσιμα».
Η μελέτη λοιπόν των παραγόντων που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, μπορεί να εμπλουτίσει την θεραπευτική πρακτική αναφορικά με την κατανόηση, αντιμετώπιση αλλά και πρόληψη μη λειτουργικών καταστάσεων. Συγκεκριμένα, οποιαδήποτε τεχνική είναι αξιόπιστη και εφαρμόζεται, για να εφαρμοστεί πρέπει πρώτα να έχει δοκιμαστεί, και αυτό γίνεται μόνο σε πειραματικό πλαίσιο. Γι’ αυτό μίλησα πριν για συνεργασία πειραματικής και εφαρμοσμένης ψυχολογίας, καθώς τα δύο αυτά πεδία δεν μπορούν να προσεγγιστούν μεμονωμένα. Για εμένα, αυτό σημαίνει να είσαι ερευνητής-ψυχολόγος.