Η πολυ-αισθητηριακή μάθηση είναι πολύ πιο επιτυχημένη από τη μονο-αισθητηριακή μάθηση, για να πάμε και στα δικά μου ερευνητικά πεδία. Ένα παιδί μαθαίνει με την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του και όχι με την αλληλεπίδραση με μια οθόνη μόνο. Άρα, θεωρώ ότι ο υπολογιστής είναι ένα καλό εργαλείο για συνεργασίες πχ με το εξωτερικό αλλά όχι για αποκλειστική χρήση στη διδασκαλία.
Η κ. Αργυρώ Βατάκη είναι Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Τα διδακτικά και ερευνητικά της ενδιαφέροντα ανήκουν στον τομέα της Γνωστικής Πειραματικής Ψυχολογίας.
Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε με τον C.E.O. του citycampus.gr Κωνσταντίνο Πολέμη και την Αναστασία Αδάμ, Πρόεδρο της Διάδρασης – Α.Μ.Κ.Ε.
Κ. Βατάκη, σας ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας. Πιστεύετε ότι η τηλεκπαίδευση, όπως προέκυψε και εφαρμόστηκε από την έναρξη της πανδημίας CoViD19 είναι μια αναγκαιότητα ή μια ευκαιρία και γιατί;
Στην αρχή θα έλεγα ότι ήταν μια ευκαιρία να εξοικειωθούν όλοι με τα διαφορετικά μέσα που υπάρχουν ως προς την επικοινωνία. Όμως θεωρώ ότι είναι τελικά μια αναγκαιότητα λόγω της πανδημίας. Δηλαδή η δια ζώσης διδασκαλία δεν μπορεί να αντικατασταθεί από τη διαδικτυακή. Αλλά ευτυχώς που υπάρχουν αυτά τα μέσα, για να μπορούμε να κάνουμε και κατά τη διάρκεια της πανδημίας μάθημα στα παιδιά.
Πόσο εξοικειωμένη ήσασταν στην έναρξη της τηλεκπαίδευσης με τη συγκεκριμένη πρακτική;
Εγώ είμαι γενικά πολύ εξοικειωμένη. Για μένα δεν ήταν κάτι νέο. Είχα ήδη γνώσεις όλων αυτών των εργαλείων, γιατί τα χρησιμοποιούσα καθημερινά σε projects της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό που ήταν καινούργιο ήταν οι απαιτήσεις των μαθημάτων που έπρεπε να διαχειριστώ. Αν μπορούν για παράδειγμα να συνδεθούν 250 άτομα ταυτόχρονα σε αυτό το εργαλείο δωρεάν.
Ποια πιστεύετε ότι ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισαν οι φοιτητές σας κατά την εφαρμογή της τηλεκπαίδευσης;
Νομίζω ότι για τους φοιτητές ήταν δύσκολη η χρήση των εργαλείων. Πολλοί από τους φοιτητές δεν είχαν εξοικείωση. Για τα υπόλοιπα θέματα δυστυχώς δεν είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τους φοιτητές μας, για να δούμε πώς ήταν για αυτούς η εμπειρία του προηγούμενου εξαμήνου. Σίγουρα δεν ήταν η κλασσική εμπειρία που έχουν όλοι οι φοιτητές, δηλαδή να έρθουν στο πανεπιστήμιο που με τόσο κόπο μπήκαν, να γνωρίσουν τους συναδέλφους τους, να γνωρίσουν εμάς και να έχουν αυτό που λέμε φοιτητική ζωή. Πέρα από τη χρήση των εργαλείων δεν γνωρίζω δυστυχώς ποια άλλα προβλήματα μπορεί να αντιμετώπισαν. Σίγουρα είναι και το θέμα της καθυστέρησης της παράδοσης των συγγραμμάτων αλλά αυτό δεν είναι σχετικό με τη τηλεκπαίδευση per se, είναι ένα γενικότερο πανεπιστημιακό θέμα.
Έχουν γίνει αρκετές αναφορές για τις (αρνητικές) ψυχολογικές επιπτώσεις της τηλεκπαίδευσης, όπως η απομόνωση, η έλλειψη κοινωνικοποίησης, η μειωμένη προσοχή λόγω χρήσης των τεχνικών μέσων και της ακτινοβολίας κλπ. Εσείς προσωπικά τι παρατηρήσατε ή τι πιστεύετε για το συγκεκριμένο θέμα;
Αξίζει τον κόπο να δούμε αυτό το θέμα, μπορεί να τρέχουν και κάποιες έρευνες αυτή τη στιγμή. Μια πρώτη σκέψη είναι ότι οι φοιτητές και ιδίως οι νεοεισαχθέντες δεν βρήκαν αυτό που περίμεναν όταν έμπαιναν στο Πανεπιστήμιο και τα παιδιά από την επαρχία που ήθελαν να έχουν τη φοιτητική ζωή της Αθήνας και την ανεξαρτησία από το σπίτι δεν τα βρήκαν. Δεν γνώρισαν νέους φίλους. Άρα σίγουρα αυτό το βίωμα είναι αρνητικό για αυτά τα παιδιά. Όλο αυτό που έχει να κάνει με τη φοιτητική ζωή, από το να πάνε να πιούν μια μπύρα μέχρι να πάνε στην ωραία βιβλιοθήκη του Παντείου, για να διαβάσουν και να γνωρίσουν εκεί και άλλα άτομα, να συνεργαστούν… δεν το έζησαν. Υπάρχει αυτή η πλευρά που αξίζει να μελετηθεί και να διερευνηθεί, για να δούμε πόσο αρνητική ήταν για τα παιδιά και τι επιπτώσεις είχε και έχει στην καθημερινότητά τους αλλά και στην απόδοσή τους.
Υπάρχει βέβαια και η άλλη πλευρά, κάποια παιδιά που οι οικονομικές δυσκολίες των οικογενειών τους μπορεί να μην τους επέτρεπαν με ευκολία να έρθουν στην Αθήνα να νοικιάσουν σπίτι, για αυτούς ίσως να ήταν ευκαιρία να κερδίσουν χρόνο, ώστε κάποια από τα έξοδα να αποφευχθούν. Θεωρώ ωστόσο, εικασία βέβαια είναι αυτό, ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της τηλεκπαίδευσης (πχ έλλειψη κοινωνικοποίησης) είναι περισσότερο σημαντικές από τις θετικές. Αξίζει τον κόπο να διερευνηθεί αυτό το θέμα.
Διεξάγετε μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα με τίτλο: Αντίληψη του χρόνου και CoViD19. Θα θέλατε να μας πείτε περισσότερα για την έρευνα αυτή; Πώς μπορεί κάποιος/ κάποια να συμμετάσχει στην έρευνα;
Είναι μια τεράστια προσπάθεια που ξεκινήσαμε με μια παρέα συναδέλφων και φίλων από τη Γαλλία, την Τουρκία και την Ιταλία. Ουσιαστικά η απομόνωση ή ο εγκλεισμός δημιουργεί αλλοιώσεις στο χρονισμό μας. Αυτό το γνωρίζαμε από πολύ παλιές μελέτες, όπου βιολόγοι ή άλλοι ερευνητές κλείνονταν σε σπηλιές κάτω από τη γη και προσπαθούσαν να δουν πώς οι βιολογικές τους διεργασίες αλλάζανε και πώς αυτό επηρέαζε το πώς αντιλαμβανόταν τον χρόνο. Επομένως, θεωρήσαμε ότι θα ήταν μια ευκαιρία να μελετήσουμε τι γίνεται στον χρονισμό μας, πχ πόση διάρκεια νομίζουμε πως έχει ένα συγκεκριμένο γεγονός κατά την διάρκεια των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας. Άρα στήσαμε αυτή τη μελέτη η οποία αξιολογεί πολλά διαφορετικά ζητήματα του χρονισμού σε σχέση και με γνωστικές διεργασίες, όπως η προσοχή, η μνήμη κλπ. Επομένως προσπαθούμε να πάρουμε μια πιο συνολική εικόνα όλων των πιθανών γνωστικών διεργασιών και καταστάσεων ενός ατόμου σε σχέση με τις διαφορετικές πλευρές του χρόνου. Η πρώτη φάση της έρευνας έγινε κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown. Aφού βγήκαμε από το lockdown, ακολούθησε η δεύτερη φάση, και η τρίτη φάση θα γινόταν τρεις μήνες μετά το πρώτο lockdown αλλά στους τρεις μήνες είμαστε ξανά σε lockdown! Επομένως, η τρίτη φάση της μελέτης μας είναι ακόμα υπό εξέλιξη, γιατί θα περιμένουμε να σταματήσει το δεύτερο lockdown που ζούμε. Απευθυνόμαστε στο γενικό πληθυσμό. Επειδή όμως η μελέτη είναι πολύωρη και δύσκολη δεν έχουμε τεράστιους αριθμούς συμμετοχών. Στην Ελλάδα έχουμε καταφέρει να έχουμε περίπου 180 συμμετέχοντες που ξεκίνησαν και συνέχισαν στη μελέτη. Στη Γαλλία που ξεκίνησε πρώτη σε σχέση με τις άλλες χώρες είναι καλύτερη η κατάσταση. Είχαν και βοήθεια από τα media, η μελέτη διαφημίστηκε πχ στις εφημερίδες, είχε περισσότερο κόσμο, περίπου 300 άτομα, ενώ στις άλλες χώρες είναι στα επίπεδα της Ελλάδας και λίγο πιο κάτω. Η έρευνα στοχεύει στο γενικό πληθυσμό, σε όλες τις ηλικίες και όλα τα φύλα.
Η αλληλεπίδρασή σας με τους φοιτητές μέχρι ποιο βαθμό επηρεάστηκε;
Πάρα πολύ! Εγώ συνήθως ακόμα και στα μαθήματα των 100-200 ατόμων γνωρίζω τα πρόσωπά τους ή και τα ονόματά τους. Το να σηκώσει το χέρι του ένας φοιτητής να θέσει την ερώτησή του και να γίνει μια συζήτηση, όλο αυτό τώρα έχει χαθεί. Γίνεται ακόμα πιο δύσκολο όλο αυτό, όταν δεν δουλεύει η κάμερά τους, το μικρόφωνό τους. Ακόμα και αυτή η πιο προσωπική αλληλεπίδραση που με έβρισκαν στο τέλος του μαθήματος για ένα θέμα που άκουσαν και τους ενδιέφερε έχει χαθεί. Επομένως έχει επηρεαστεί πολύ και ήδη μου λείπει η δια ζώσης διδασκαλία.
Ποια πιστεύετε ότι είναι η πιο αρνητική πτυχή ή επίπτωση της τηλεκπαίδευσης;
Η αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητών με φοιτητές και φοιτητών με καθηγητές.
Ενώ η θετική πλευρά;
Ότι συνεχίσαμε την εκπαίδευση και κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Πιστεύετε ότι η τηλεκπαίδευση αποτελεί μια ευκαιρία για εξοικονόμηση οικονομικών πόρων στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο; Ποια είναι η άποψή σας για την οικονομική παράμετρο της τηλεκπαίδευσης;
Στην πραγματικότητα ο λόγος που πέτυχε η τηλεκπαίδευση είναι ότι ο κάθε καθηγητής και ο κάθε φοιτητής βρήκε από μόνος του τρόπο να αποκτήσει σύνδεση στο internet και υπολογιστή για να γίνει το μάθημα. Επομένως μπορεί τώρα να υπάρχει «εξοικονόμηση», γιατί πολλοί ουσιαστικά βάζουν λεφτά από την τσέπη τους για να γίνει η τηλεκπαίδευση πραγματικότητα. Θα έπρεπε να στηθεί πιο οργανωμένα και πιο σωστά από το ίδιο το κράτος και αυτό χρειάζεται επένδυση χρημάτων. Αν όντως αποδειχθεί ότι μακροπρόθεσμα είναι πιο οικονομική η τηλεκπαίδευση, τότε προκύπτει το ερώτημα τι θέλουμε να καταφέρουμε. Περισσότερη εξοικονόμηση χρημάτων ή περισσότερη επιτυχία στη διδασκαλία των παιδιών και στην δημιουργία μιας κοινότητας που απαιτεί αλληλεπίδραση για να γίνει σωστά; Γιατί άλλο είναι απλά να ακούω και να βλέπω ένα βιντεάκι και άλλο να πηγαίνω στο εργαστήριο και να κάνουμε μια «hands-on demonstration» όσων είπαμε, να συζητήσουμε κτλ. Αυτά δεν μπορούν να αντικατασταθούν από την τηλεκπαίδευση. Όσο πιο «φτηνή» και να είναι η τηλεκπαίδευση – αν τελικά είναι γιατί αυτό δεν το γνωρίζουμε-, πάλι δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πραγματική διδασκαλία, την πραγματική εκπαίδευση.
Πάντως δεν ξέρω αν όντως θα ήταν πιο οικονομική η τηλεκπαίδευση, αν στηνόταν με τον ορθό τρόπο, όπως πχ τη στήνει το coursera, γιατί αυτή τη στιγμή η τηλεκπαίδευση γίνεται όπως μπορούμε με τα δικά μας μέσα. Υπάρχουν ένα σωρό τεχνικές δυνατότητες που δεν τις παρέχουν τα εργαλεία που προσφέρει το Πανεπιστήμιο. Πχ οι πλατφόρμες δεν παρέχουν όλα τα εργαλεία στις δωρεάν εκδόσεις τους.
Ας σκεφτούμε και το εξής ως προς τον οικονομικό παράγοντα. Μπορεί οικονομικά το ίδιο το Πανεπιστήμιο ή το Υπουργείο να εξοικονομεί πόρους, αλλά η ίδια κοινωνία της πχ Λέσβου, της Χίου, της Ρόδου που εδρεύει το Πανεπιστήμιο Αιγαίου ή τα άλλα πανεπιστήμια, μπορεί να υποφέρει οικονομικά, γιατί χάνει τους φοιτητές που πηγαίνουν εκεί, διαμένουν, καταναλώνουν κλπ.
Το πιο σημαντικό να απαντηθεί πάντως είναι τι θέλουμε να καταφέρουμε: εξοικονόμηση χρημάτων ή επιτυχία στην δημιουργία ανθρώπων με κριτική σκέψη;
Προσωπικά προτιμάτε τηλεκπαίδευση ή δια ζώσης εκπαίδευση και γιατί;
Προτιμώ τη δια ζώσης! Για να πω την αλήθεια σαν μαμά διδύμων που είναι κάτω από τα τρία έτη είναι σημαντικό για εμένα να είμαι στο σπίτι αυτή την περίοδο. Αλλά πάλι με κανέναν τρόπο δεν θα προτιμούσα την τηλεκπαίδευση, όσο και να ήταν για κάποια περίοδο θετική για εμένα. Λείπει αυτό το κομμάτι της αλληλεπίδρασης με τους φοιτητές που είναι απαραίτητο για την πραγματική διδασκαλία, για την πραγματική κατανόηση του υλικού παρουσίας, για την πραγματική χαρά της εκπαίδευσης.
Πιστεύετε ότι η τηλεκπαίδευση είναι ένας θεσμός που ήρθε για να μείνει μόνιμα έστω σε κάποια έκταση αν όχι συνολικά; Ποια είναι η άποψή σας στο ζήτημα;
Δεν είμαι σίγουρη αν η τηλεκπαιδευση είναι εδώ για να μείνει τουλάχιστον για το προπτυχιακό επίπεδο. Ήδη όλοι οι συνάδελφοι περιμένουμε πώς και πώς να επιστρέψουμε στις αίθουσες διδασκαλίας. Επίσης, είμαι σίγουρη ότι όλα τα παιδιά θέλουν να είναι σε Πανεπιστημιακό χώρο. Επίσης, όπως σας είπα, η τηλεκπαίδευση αποδίδει από την προσωπική προσπάθεια του καθενός και αυτό δεν μπορεί να συνεχίσει. Ίσως μείνει για τα μεταπτυχιακά προγράμματα, όπου ο αριθμός των φοιτητών είναι πολύ μικρός. Αλλά και πάλι δεν είμαι σίγουρη.
Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι;
Θεωρώ ότι κάνετε ένα καλό βήμα στο να μελετήσουμε λίγο περισσότερο τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Εγώ γενικά είμαι υπέρ της τεχνολογίας αλλά, όταν ερχόμαστε στην εμπειρία της γνώσης, θεωρώ ότι η τηλεκπαίδευση δεν είναι αρκετή. Το έχει δείξει και η έρευνα. Η πολυ-αισθητηριακή μάθηση είναι πολύ πιο επιτυχημένη από τη μονο-αισθητηριακή μάθηση, για να πάμε και στα δικά μου ερευνητικά πεδία. Ένα παιδί μαθαίνει με την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του και όχι με την αλληλεπίδραση με μια οθόνη μόνο. Άρα, θεωρώ ότι ο υπολογιστής είναι ένα καλό εργαλείο για συνεργασίες πχ με το εξωτερικό αλλά όχι για αποκλειστική χρήση στη διδασκαλία.
Κ. Βατάκη, σας ευχαριστούμε θερμά για τη συνέντευξη!
Και εγώ σας ευχαριστώ!
