Κωνσταντίνος Πολέμης – Ευγενία Πάταρα (Evaluators)
Ειρήνη Νοταρά (Investigative Team Manager)
Σπύρος Κατρανίδης – Ελένη Μπάιμπα – Μαρία Μπούκλη – Στέφη Ράσκοβα – Έλενα Φραγκάκη (Investigative Team)
Οι εξελίξεις μετά την έλευση του ιού SARS-CoV-2 έχουν αλλάξει ριζικά τις ζωές των ανθρώπων, σε παγκόσμια κλίμακα. Στο πλαίσιο της υγειονομικής προστασίας του πολίτη, τα κράτη έχουν λάβει προληπτικά μέτρα τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε εκπαιδευτικό επίπεδο. Κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήματος που πέρασε διάφοροι φορείς έχουν εκπονήσει ποικίλες έρευνες για την αποτελεσματικότητα της τηλεκπαίδευσης, της νέας διδακτικής προσέγγισης προσαρμοσμένης σε ψηφιακά μέσα που επικράτησε στα περισσότερα πανεπιστήμια που είχαν αυτή τη δυνατότητα.
Παρακάτω παραθέτουμε ενδεικτικά έρευνες που έγιναν καθώς και τα πορίσματά τους τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Έρευνα του οργανισμού Times Higher Education
Η έρευνα από τον οργανισμό Times Higher Education διεξήχθη σε 200 πανεπιστήμια σε 53 χώρες και είχε επίκεντρο τις βασικές ανησυχίες που προκύπτουν για την ανώτατη εκπαίδευση από την πανδημία CoViD19.
Σημαντικά πορίσματα της έρευνας είναι τα εξής:
Το 86% των πανεπιστημίων μετέφερε πάνω από το 75% της διδασκαλίας τους online. Ο βασικός λόγος που επικαλέστηκε το 60% όσων δεν μετέφεραν το 100% online είναι η αδυναμία λόγω της φύσης του διδακτικού αντικειμένου. Επιπρόσθετα, στο ερώτημα ποια επιστήμη μπορεί να μεταφερθεί ευκολότερα στην online διδασκαλία, στις τρεις πρώτες θέσεις είναι οι επιστήμες πληροφορικής, η διοίκηση επιχειρήσεων και οι κοινωνικές επιστήμες, ενώ στον αντίποδα βρίσκονται η ιατρική, η βιολογία και η κτηνιατρική.
Ως προς την επιτυχία μεταφοράς από τη δια ζώσης στην τηλεκπαίδευση, το 85% των ερωτηθέντων θεωρεί πως τα ιδρύματα ανταποκρίθηκαν καλά από τεχνική άποψη στη μετάβαση αυτή. Ενδιαφέρον είναι ότι το ποσοστό αυτό στην Ευρώπη ανέρχεται στο 67% των ερωτηθέντων.
Όσον αφορά την πιθανή δυσαρέσκεια των φοιτητών σχετικά με την πτώση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης, το 33% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι δεν θα πρέπει να θεωρηθούν υπεύθυνοι οι καθηγητές για τα χαμηλότερα μαθησιακά αποτελέσματα που μπορεί να προκύψουν από την online διδασκαλία, ενώ το 31% πιστεύει πως πρέπει να θεωρηθούν υπεύθυνοι.
Στην έρευνα αυτή, επίσης, φαίνεται ξεκάθαρα η διασύνδεση της τηλεκπαίδευσης με τα οικονομικά των πανεπιστημίων. Το 64% πιστεύει ότι ο κορωνοϊός θα αποτρέψει τους φοιτητές να εγγραφούν σε πανεπιστήμια της αλλοδαπής την επόμενη πενταετία. Το 49% από αυτούς θεωρούν ότι τα πανεπιστήμια θα πρέπει να αντισταθμίσουν την απώλεια αυτή με ολοκληρωμένα online προγράμματα σπουδών.
Ως προς τις εργασιακές σχέσεις το 18% σκέφτεται να μην ανανεώσει ή να τερματίσει τα συμβόλαια εργασίας του ακαδημαϊκού προσωπικού που λήγουν σύντομα, ενώ το 12% σκέφτεται να προχωρήσει σε μόνιμη περικοπή προσωπικού.
Πολύ σημαντικά είναι και τα εξής, ότι το 95% θεωρεί ότι η online εργασία στα πανεπιστήμια θα ενισχυθεί το επόμενο διάστημα, ενώ το 42% ότι η πανδημία μπορεί να προκαλέσει χρεοκοπία στα πανεπιστήμια.
Πηγές:
https://www.nature.com/articles/d41586-020-02265-w
Έρευνα της Interview σε συνεργασία με το ΑΠΘ
Μια άλλη έρευνα που εκπονήθηκε με συμπλήρωση ερωτηματολογίων από 305 φοιτητές πανελλαδικά, δημοσιεύθηκε στη Ναυτεμπορικής. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε από την Interview με τη σύμπραξη του ΑΠΘ.
Η έρευνα εξέτασε μεταξύ άλλων τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι φοιτητές στην παρακολούθηση των μαθημάτων. Οι περισσότεροι έκαναν λόγο για κακή σύνδεση (68%), ενώ άλλοι για κακή οργάνωση καθηγητών (38%), για έλλειψη απαραίτητων υποδομών (28%) και για άλλους λόγους (10%).
Στην ίδια έρευνα το 63% των ερωτηθέντων απάντησε ότι οι καθηγητές τους είναι εξοικειωμένοι με τις πλατφόρμες τηλεκπαίδευσης.
Σημαντικό εύρημα είναι πως ενώ το 52% των φοιτητών δηλώνει πως έχει θετική εμπειρία από την εφαρμογή της τηλεκπαίδευσης, ταυτόχρονα το 54% θεωρεί πως θα αποφοιτήσουν χειρότεροι επιστήμονες εξαιτίας της αναγκαστικής εφαρμογής της.
Πολύ ενδιαφέρον είναι ότι το 75% των συμμετεχόντων νιώθει αποκομμένο από κάθε συλλογικότητα και το 67% πιστεύει ότι η τηλεξέταση είναι μια διαβλητή διαδικασία.
Τέλος στη μελέτη αυτή έγινε σαφές πως η πλειοψηφία των τμημάτων αξιοποίησε για την εξ αποστάσεως διδασκαλία το zoom, σε ποσοστό 84%. Ακόμη, σε μικρότερο ποσοστό αξιοποιήθηκαν οι πλατφόρμες: skype for business (30%), google meet (12%), Microsoft teams (10%) και Webex (4%), ενώ το 5% αφορούσε άλλες πλατφόρμες.
Πηγές:
https://www.naftemporiki.gr/documents/1659214/tilekpaideusi-kai-panepistimio
Έρευνα από το τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου
Το τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του ΕΛΜΕΠΑ υπήρξε ένας φορέας που συγκέντρωσε πληροφορίες για την τηλεκπαίδευση. Συγκεκριμένα, το διάστημα Ιουνίου – Ιουλίου 2020, σύμφωνα με απαντήσεις που συγκεντρώθηκαν αποκλειστικά από 162 φοιτητές του τμήματος, υπήρξε αποδοχή της εξ αποστάσεως διδασκαλίας.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως η πλειονότητα των φοιτητών έμεινε ευχαριστημένη με το νέο τρόπο διδασκαλίας, καθώς απέσπασε θετικές γνώμες στο 66% του συνόλου. Ενδιαφέρον ακόμη αποτελεί πως οι περισσότεροι έμειναν ικανοποιημένοι με τις εξ αποστάσεως εξετάσεις, με τις θετικές γνώμες να επικρατούν σε ποσοστό 54%.
Παράλληλα, στα γενικά ερωτήματα περί προτίμησης της εξ αποστάσεως ή δια ζώσης διδασκαλίας και εξέτασης τα ποσοστά ήταν κατά 44% υπέρ της εξ αποστάσεως διδασκαλία και κατά 49% υπέρ της εξ αποστάσεως εξέτασης. Να σημειωθεί πως τα αντίστοιχα ποσοστά υπέρ της δια ζώσης διδασκαλίας και εξέτασης είναι: 33% και 35%.
Τέλος, τα ποσοστά αυτά γίνονται συντριπτικά υπέρ της εξ αποστάσεως διδασκαλίας και εξέτασης, εάν ληφθεί και ο παράγοντας ότι θα συνεχίσει η απειλή της πανδημίας CoViD19 (72% και 70% αντίστοιχα).
Πηγές:
https://mst.hmu.gr/erevna-ex-apostaseos-ekpaideysis/
Έρευνα του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου
Σε μια άλλη έρευνα που διεξήγαγε το ΕΛΜΕΠΑ σε όλους τους φοιτητές της χώρας, σύμφωνα με δημσοιεύματα, διαπιστώθηκε μεταξύ άλλων πως το 68% των φοιτητών έμεινε ικανοποιημένο από την πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης που χρησιμοποιήθηκε ως προς την αποτελεσματικότητα της παρεχόμενης γνώσης.
Πηγή:
Διεθνής Ένωση Πανεπιστημίων υπό την αιγίδα της Unesco
Η Διεθνής Ένωση Πανεπιστημίων που λειτουργεί υπό την αιγίδα της UNESCO, πραγματοποίησε έρευνα από 25/3 έως 17/4 για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ανώτατη εκπαίδευση. Σε αυτή ανταποκρίθηκαν 424 πανεπιστήμια από 109 χώρες.
Βασικό πρόβλημα της μετατροπής της διδασκαλίας από δια ζώσης σε εξ αποστάσεως ήταν, όπως έδειξε η έρευνα, οι τεχνολογικές υποδομές και ικανότητες. Ταυτόχρονα, ωστόσο, η εξ αποστάσεως διδασκαλία προσέφερε σημαντικές ευκαιρίες να υιοθετηθούν ευέλικτες μαθησιακές δυνατότητες, να εξερευνηθούν και να εφαρμοστούν μικτές τεχνικές (online και δια ζώσης) και συνδυασμοί τεχνολογιών σύγχρονης και ασύγχρονης μάθησης.
Σημαντικό εύρημα είναι ότι το 80% της πανεπιστημιακής έρευνας επηρεάστηκε με κάποιο τρόπο. Ο μεγαλύτερος αντίκτυπος ήταν στους τομείς των ταξιδιών και των συνεδρίων. Σε ένα ποσοστό 52% εκφράστηκε από τους συμμετέχοντες ο φόβος ότι ερευνητικά προγράμματα δεν θα ολοκληρωθούν.
Ένα από τα πορίσματα της έρευνας είναι και το ότι η διαχείριση της εκπαίδευσης από απόσταση είναι δυνατή μέχρι κάποιο βαθμό, αλλά αυτό (α) δημιουργεί αρνητικά αποτελέσματα στην ποιότητα των δραστηριοτήτων και (β) αυξάνει την ανισότητα των ευκαιριών μάθησης. Παράλληλα τονίστηκε ότι οι εκπαιδευτικές ανισότητες θα προκύψουν και ανάμεσα στις ηπείρους της γης και ειδικά υπήρξε προβληματισμός για την Αφρική έναντι των άλλων ηπείρων. Για παράδειγμα, στην Αφρική το ποσοστό των ΑΕΙ που ακύρωσαν εντελώς τη διδακτική διδασκαλία ή ανέβαλλαν/ακύρωσαν τις εξετάσεις, επειδή δεν είχαν την εναλλακτική της τηλεξέτασης είναι υψηλότερο από οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου. Αυτό οφείλεται στο ότι στην Αφρική η πρόσβαση στην τεχνολογία είναι πιο μειωμένη σε σχέση με κάθε άλλη ήπειρο.
Πηγή:
Δημοσίευση του Nature σχετικά με την πανδημία στα Πανεπιστήμια
Σε αυτή την έρευνα αναφέρεται ότι αποτελέσματα της πανδημίας CoViD19 μπορεί να είναι η αύξηση των διδάκτρων και η ενίσχυση του ελιτισμού στα Πανεπιστήμια και μάλιστα σε μόνιμη βάση. Άλλες πιθανές συνέπειες είναι η μετατόπιση πολλών μαθημάτων στο διαδίκτυο, καθώς και η μείωση των λεγόμενων διεθνών φοιτητών. Τα εισοδήματα των πανεπιστημίων, κυρίως όσα προέρχονται από τα δίδακτρα των διεθνών φοιτητών, αναμένεται να πέσουν κατακόρυφα. Στη Βρετανία πχ αναμένεται απώλεια περίπου 2,5 εκατομμυρίων στερλινών την ακαδημαϊκή χρονιά 2020-2021. Είναι πιθανό πολλά «φτωχότερα» πανεπιστήμια ακόμα και να κλείσουν. Η έρευνα υπενθυμίζει ότι λόγω της βουβωνικής πανώλης τον 14ο αιώνα, το ένα έκτο των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων απλώς έκλεισε.
Άλλο εύρημα αυτής της έρευνας είναι ότι πολλοί πανεπιστημιακοί θεωρούν ότι πρέπει να γίνει ανασχεδιασμός των μαθημάτων και όχι απλή μεταφορά τους σε μια πλατφόρμα τηλεδιάσκεψης.
Ένας ακόμα πιθανός κίνδυνος, σύμφωνα με το δημοσίευμα, είναι να μειωθεί ο βαθμός ελευθερίας των ερευνών. Πολλά πανεπιστήμια θα δεχθούν ταυτόχρονα και με τις κρατικές χρηματοδοτήσεις και την πίεση να διεξαγάγουν έρευνες που θα εξυπηρετήσουν εθνικά και όχι καθαρά ερευνητικά συμφέροντα. Και φυσικά αυτές οι επιχορηγήσεις είναι πιθανό να κατευθυνθούν μόνο προς πανεπιστήμια – βιομηχανίες έρευνας και όχι με ίση ή έστω αναλογική κατανομή.
Πηγή:
https://www.nature.com/articles/d41586-020-01518-y
Έρευνα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
Για την αξιολόγηση της διενεργείας των εξ αποστάσεως εξετάσεων, μερίμνησε και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Έτσι, όσοι φοιτητές συμμετείχαν στις εξετάσεις του Ιδρύματος συμπλήρωσαν ηλεκτρονικά αξιολόγηση για το συγκεκριμένο θέμα. Με τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν, διαπιστώθηκε πως οι συμμετέχοντες είναι αρκετά ικανοποιημένοι και πρόθυμοι να εξεταστούν με παρόμοιο τρόπο στο μέλλον.
Το 78,62% των φοιτητών και των φοιτητριών που συμμετείχαν στην πρώτη αποκλειστικά «ηλεκτρονική» εξεταστική περίοδο, δήλωσε ότι είναι απόλυτα ικανοποιημένο από την διαδικασία.
Πιο συγκεκριμένα, παρατηρήθηκαν τα εξής ποσοστά υψηλού βαθμού ικανοποίησης στις κατηγορίες:
μέθοδος εξέτασης κατά 62,02%,
πλατφόρμα εξετάσεων κατά 61,63%,
ενημέρωση για τη διαδικασία των εξετάσεων κατά 59,87%,
και διαδικασία προσομοίωσης των εξετάσεων κατά 57,59%.
Σχετικά με την τεχνική υποστήριξη των εξετάσεων παρατηρείται υψηλός βαθμός ικανοποίησης στο 52,56% των ερωτηθέντων, ενώ αναφορικά με τη διασφάλιση του αδιάβλητου των εξετάσεων, το 84,47% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι αυτό διασφαλίστηκε.
https://www.in.gr/2020/10/13/greece/ta-aei-stin-epoxi-ton-ilektronikon-eksetaseon-ikanopoiimenoi-oi-foitites/?fbclid=IwAR36S6OWmQvm_BuugV1115reB-mnZB8azXCXU6Mq8JxFznlLqgi7Vrzdh84
Ανακοίνωση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε το ΕΚΠΑ το 86% του συνόλου των προπτυχιακών μαθημάτων διεκπεραιώνεται με την εξ αποστάσεως διδασκαλία. Δεν διδάσκονται τα 121 μαθήματα, λόγω της φύσης τους που προϋποθέτει αποκλειστικά φυσική παρουσία διδασκόντων και διδασκόμενων και αντιστοιχούν στο 6% του συνόλου των μαθημάτων. Τα 141 μαθήματα που αποτελούνται από θεωρητικό μέρος και εργαστηριακές ή κλινικές ασκήσεις, καλύπτονται σε θεωρητικό επίπεδο, με την εξ αποστάσεως διδασκαλία και αντιστοιχούν στο 8% του συνόλου των μαθημάτων.
Σε μεταπτυχιακά προγράμματα, σύμφωνα με στοιχεία του ΕΚΠΑ τα 1.361 μαθήματα θεωρητικού χαρακτήρα (μη εργαστηριακά), καλύπτονται εξ ολοκλήρου με την εξ αποστάσεως διδασκαλία και αντιστοιχούν στο 86% του συνόλου των μαθημάτων. Τα 39 μαθήματα που αποτελούνται από θεωρητικό μέρος και εργαστηριακές ή κλινικές ασκήσεις, όπως και στην περίπτωση των προπτυχιακών μαθημάτων, καλύπτονται ως προς το θεωρητικό τους μέρος από την εξ αποστάσεως διδασκαλία και αντιστοιχούν περίπου στο 3% του συνόλου των μαθημάτων. Δεν διδάσκονται 183 μαθήματα, τα οποία αντιστοιχούν σε ποσοστό περίπου 11%, λόγω της φύσης του μαθήματος, το οποίο προϋποθέτει αποκλειστικά φυσική παρουσία διδασκόντων και διδασκομένων, όπως είναι η πρακτική άσκηση, μαθήματα που απαιτούν ειδικό εργαστηριακό εξοπλισμό, κλινικές ασκήσεις, ασκήσεις υπαίθρου ή πρόκειται για μαθήματα διιδρυματικού μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών και αναμένεται η εξ αποστάσεως διδασκαλία από το Πανεπιστήμιο της αλλοδαπής.
Πηγές:
Τα ευρήματα αυτών των ερευνών είναι σημαντικά και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα παραμέτρων, από την οπτική των φοιτητών μέχρι και τις πιθανές οικονομικές συνέπειες της πανδημίας. Καθώς στα περισσότερα κράτη ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός είναι κεντρικός από τις κυβερνήσεις, τα πορίσματα θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο δημοκρατικού διαλόγου ανάμεσα στους ενδιαφερόμενους για την καλύτερη ανταπόκριση στις απαιτήσεις που προέκυψαν απότομα. Στόχος της παιδείας σε όλες τις βαθμίδες – πέρα από τα νούμερα – παραμένει η καλλιέργεια του γνωστικού και πνευματικού κόσμου του ανθρώπου.
