Τα κάλαντα και η ιστορία τους
της Δώρας Τόμτση
Κάθε χρόνο παραμονή Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς και Θεοφανίων, οι δρόμοι είναι γεμάτοι από κόσμο και από παιδιά που λένε τα κάλαντα. Τα κάλαντα συνδυάζονται με τα παιδικά χρόνια κάθε ανθρώπου. Εκτός από το ότι είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι των Χριστουγέννων, είναι και από τα λίγα έθιμα που αφορά μόνο τα μικρά παιδιά.
Γιατί όμως λέμε τα κάλαντα κάθε χρόνο; Πως προέκυψε αυτό το έθιμο;
Τα κάλαντα συχνά αναφέρονται ως εθιμικά τραγούδια του λαού μας και όχι άδικα μιας και είναι από τα λίγα έθιμα που διατηρούνται όσο και αν περάσουν τα χρόνια. Ουσιαστικά πρόκειται για δημοτικά τραγούδια με όμορφους στίχους για το νέο έτος και τα οποία διαδόθηκαν από γενιά σε γενιά και τα τραγουδάμε ακόμα και σήμερα.
Τα κάλαντα ψέλνουν συνήθως μικρά παιδιά, ενώ κάποιες φορές τα ακούμε να τα τραγουδούν ακόμη και μεγαλύτεροι. Ο ρόλος τους είναι να καλωσορίσουν το νέο έτος, και γενικά δείχνουν κάτι χαρούμενο.
Τα κάλαντα στην Ελλάδα
Τα κάλαντα ίσως είναι το μοναδικό έθιμο στην χώρα μας που μένει ίδιο όσο και αν περάσουν τα χρόνια, αλλά έχει αρκετές παραλλαγές ανάλογα με το μέρος και τον τοπικό χαρακτήρα κάθε περιοχής. Τα τελευταία χρόνια εκτός από τα κλασσικά κάλαντα έχουν καθιερωθεί και διάφορα αγγλικά τραγούδια τα οποία έχουν μεταφραστεί και ακούγονται συχνά σε ολόκληρη την χώρα.
Τα κάλαντα στην αρχαιότητα και το Βυζάντιο
Τα κάλαντα προέρχονται από την λατινική λέξη «calenda», που σημαίνει το ξεκίνημα του μήνα και συνήθως το μυαλό μας πάει στην Πρωτοχρονιά, η οποία άρχισε τα παλαιότερα χρόνια κατά τη Ρωμαϊκή εποχή.
Οι ιστορικοί συσχετίζουν την συγκεκριμένη λέξη με τον ύμνο που έλεγαν τα μικρά παιδιά αλλά μερικές φορές και μεγαλύτεροι, την περίοδο του εθίμου της «Ειρεσιώνης», σύμφωνα με το οποίο γυρνούσαν ένα κλαδί από ελιά στολισμένο με διάφορες γιρλάντες από λευκό και κόκκινο μαλλί και κρεμασμένα φθινοπωρινά φρούτα. Το συγκεκριμένο έθιμο έβγαινε στους δρόμους (22 Σεπτεμβρίου- 20 Οκτωβρίου), μόνο από παιδιά που κατάγονταν από ίδιους γονείς (δηλαδή δεν ήταν ετεροθαλή) και έλεγαν τα κάλαντα στα σπίτια, παίρνοντας ένα μικρό χαρτζιλίκι από τον νοικοκύρη. Αμέσως μετά, τα μικρά παιδιά πήγαιναν στα δικά τους σπίτια για να την κρεμάσουν έξω από την κεντρική πόρτα με μοναδικό σκοπό να κάψουν την παλιά, και ο καινούργιος χρόνος να είναι ακόμα καλύτερος!
Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου, καταδίκασε το έθιμο ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Όμως, οι Έλληνες που ταξίδευαν αρκετά μετέφεραν το έθιμο στους βόρειους λαούς, οι οποίοι επειδή δεν είχαν κλαδί από ελιά στόλιζαν κλαδί από δέντρο (τις περισσότερες φορές έλατο).
Τα κάλαντα του Δωδεκαημέρου
Καλήν έσπειραν άρχοντες κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θείαν Γέννησιν να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει,
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών και Ποιητής των όλων.
Οι στίχοι είναι αρκετά παράξενοι και δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με τα Χριστούγεννα, μιας και το μόνο στοιχείο είναι ο Άγιος Βασίλης. Ακούγεται ότι, είναι μια ιστορία αγάπης, όταν οι άνθρωποι από κατώτερες τάξεις δεν μπορούσαν να μιλήσουν σε αριστοκράτες, μόνο να τους τραγουδήσουν στην περίοδο των εορτών.
Οι στίχοι που καθιερώθηκαν τα τελευταία χρόνια είναι τελείως διαφορετικοί με συνέπεια η ιστορία πίσω από το τραγούδι να χαθεί.
«Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά, «Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
ψηλή μου δενδρολιβανιά ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος κι αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά με τ’ άγιο θόλο. εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνο.
Άγιος Βασίλης έρχεται Αρχή που βγήκε ο Χριστός
και δε μας καταδέχεται Άγιος και πνευματικός,
από την Καισαρεία στη γη να περπατήσει
συ σ΄αρχόντισσα κυρία. και να μας καλοκαρδίσει.
Βαστάει πένα και χαρτί Άγιος Βασίλης έρχεται,
ζαχαροκάντιο ζυμωτή κι όλους μας καταδέχεται,
χαρτί και καλαμάρι από την Καισαρεία,
δες και με, δες και με το παλικάρι» συ’ σαι αρχόντισσα κυρία.
Αν επιθυμείς να διεκδικήσεις υποτροφίες στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, ο Οδηγός Υποτροφιών του Citycampus σου προσφέρει ό,τι χρειάζεσαι!
