Αρχική Break Your Routine Γνώμες Συνέντευξη με τον καρδιοχειρουργό Στρατή Παττακό: Ο νέος και η καρδιά του

Συνέντευξη με τον καρδιοχειρουργό Στρατή Παττακό: Ο νέος και η καρδιά του

Από

7 Μαρτίου 2018

7504

Συνέντευξη με τον καρδιοχειρουργό Στρατή Παττακό: Ο νέος και η καρδιά του

Το citycampus.gr είχε την τιμή να συνομιλήσει με τον σπουδαίο καρδιοχειρουργό Στρατή Παττακό, στο πλαίσιο μιας διαφωτιστικής και άκρως εποικοδομητικής συνέντευξης.

«Ναι στην εξωστρέφεια, ναι στο κάμπινγκ, ναι στους φίλους, ναι στις φίλες, ναι στη θάλασσα, ναι στο βουνό, ναι στην εκδρομή, ναι στη δουλειά, ναι στην επιτυχία, ναι σε όλα… όχι στο τσιγάρο!»

Ποια είναι η σχέση ενός νέου με την καρδιά του; Έχει αντιληφθεί πόσο κακό του κάνει το κάπνισμα; Απέχει πολύ μια καρδιακή νόσος από αυτόν; Ο σύγχρονος τρόπος ζωής επηρεάζει την καρδιά όσο νομίζουμε; Και τι ρόλο παίζει σε όλα αυτά η ψυχολογία;

Λίγα μόνο από τα ερωτήματα στα οποία μας έδωσε τις καίριες απαντήσεις του ο διεθνούς φήμης διευθυντής καρδιοχειρουργός του θεραπευτηρίου Υγεία, Στρατής Παττακός.

Κύριε Παττακέ, τι έχει διαπιστώσει ένας πολύ διακεκριμένος επιστήμονας όπως εσείς με βάση την πολυετή πείρα του υπό το λευκό φως του χειρουργείου; Είναι μεγάλος ο αριθμός των ανθρώπων που υφίστανται χειρουργικές επεμβάσεις στην καρδιά;

Δυστυχώς πάρα πολύ μεγάλος. Κι αυτό κυρίως αφορά τη χώρα μας, γιατί, ενώ οι εγχειρήσεις της καρδιάς είναι πολλές σε όλες τις χώρες, για πολλά χρόνια η Ελλάδα είχε την πρωτιά στο κάπνισμα. Δεν δίνεται στη χώρα μας η προσοχή που χρειάζεται στο κάπνισμα στο Δημοτικό, όπου εστιάζω εγώ την προσοχή. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι εμείς οι γιατροί φοράμε την άσπρη μπλούζα και φαινόμαστε στον ασθενή λίγο απόμακροι και λίγο κονσερβοποιημένοι, αν μας επιτρέπεται η έκφραση. Δηλαδή, σκέφτεται κανείς ότι, αφού πήγε σε έναν γιατρό, λογικό και αναμενόμενο είναι να του πει να διακόψει ορισμένες συνήθειες. Οπότε, ο ασθενής ή ο νέος φεύγει από τον γιατρό έχοντας πάρει μια σειρά οδηγιών που, πάνω- κάτω, τις περίμενε. Δεν εστιάζουμε στα 2- 3 που πρέπει να έχει κανείς για να είναι υγιής. Και θα τα πούμε και πιο κάτω αυτά. Έτσι, λοιπόν, στη χώρα μας είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός ασθενών που υφίστανται εγχειρήσεις καρδιάς και, δυστυχώς, την πρωτιά την έχουν οι αρτηριο- στεφανιαίες παρακάμψεις, το by–pass, που ευτυχώς αυτή την εποχή συνεπικουρείται πολύ καλά από την αγγειοπλαστική. Γίνονται πάρα πολλές αγγειοπλαστικές κι αυτό είναι το ευτύχημα. Αυτό σημαίνει ότι δε θα χειρουργηθεί ο ασθενής, αλλά θα κάνει αγγειοπλαστική, το λεγόμενο «μπαλονάκι». Είναι κάτι που εμείς οι χειρουργοί ευνοούμε, γιατί κι εμείς δε θέλουμε να χειρουργούνται άδικα τόσοι άνθρωποι. Δηλαδή, αν όλοι αυτοί οι άρρωστοι χειρουργούνταν, θα ήταν πολύ μεγάλο το ποσοστό. Ευτυχώς που η αγγειοπλαστική πήρε τον μεγαλύτερο θα έλεγα αριθμό.

Τι ποσοστό των ασθενών αντιστοιχεί σε μικρές ηλικίες; Είναι πολλοί οι νέοι που αντιμετωπίζουν καρδιακές παθήσεις και χρήζουν επέμβασης;

Τις μικρές ηλικίες θα τις χωρίσω σε δύο ομάδες. Δε θα ασχοληθούμε τώρα με τις εκ γενετής παθήσεις. Όταν όμως πάμε σε λίγο μεγαλύτερη ηλικία, εκεί δηλαδή που ενδιαφέρει εσάς τους φοιτητές, από 20 μέχρι 35, εκεί ευτυχώς δεν χειρουργούνται πολλοί. Δηλαδή, 20 με 35 ευτυχώς έχουμε χειρουργήσει λίγους ανθρώπους. Έχουμε χειρουργήσει έμφραγμα 27 ετών, αλλά είναι εξαίρεση. Έχουν χειρουργηθεί τριανταπεντάχρονοι, αλλά κι αυτοί είναι εξαίρεση γιατί, για να χειρουργηθεί κάποιος στα 35, πρέπει να έχει κληρονομικό, να είναι βαρύς καπνιστής και να έχει πολύ υψηλή χοληστερίνη. Έτσι, λοιπόν, εσείς που ασχολείστε με τους νέους, να ξέρετε πως είναι εξαίρεση το χειρουργείο στην ηλικία των 20 με 35. Από τα 35 και μετά, όσους περισσότερους παράγοντες κινδύνου έχει κάποιος, τόσες περισσότερες είναι οι πιθανότητες να βρεθεί στο χειρουργείο. Θα μου πείτε, ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου; Είναι 5. Το κληρονομικό, το κάπνισμα, η χοληστερίνη, η υπέρταση και το ζάχαρο. Και υπάρχουν και μικρότεροι παράγοντες. Είναι η εσωστρέφεια, η καθιστική ζωή και η παχυσαρκία.

Όσο περνούν τα χρόνια γίνονται όλο και περισσότεροι οι νέοι που πάσχουν από κάποια καρδιακή νόσο;

Όχι. Ευτυχώς οι νέοι παραμένουν σταθεροί, γιατί οι νέοι -μέχρι τα 35, αυτό εγώ ονομάζω νέο- είναι όπως ένα πολύ καλό αυτοκίνητο. Είναι δύσκολο ένα καλό αυτοκίνητο στα 5 πρώτα χρόνια χρήσης του να παρουσιάσει προβλήματα. Ανάλογα με το πώς χειρίζεσαι, όμως, αυτό το αυτοκίνητο, στα 15 του θα είναι ολοκαίνουργιο ή στα 15 του θα είναι για πέταμα. Και τα 15 του αυτοκινήτου είναι 50 με 70 στον άνθρωπο. Ό,τι είναι το αυτοκίνητο 15 ετών, είναι ο άντρας 50 με 70 ή η γυναίκα 60 με 70.

«Το άγχος που σκοτώνει την καρδιά είναι το παθολογικό, της εσωστρέφειας, της κατάθλιψης, της απουσίας κοινωνικής ζωής και όχι το παραγωγικό άγχος, που είναι φυσιολογικό.»

Επηρεάζει ο σύγχρονος τρόπος ζωής την καρδιά μας;

Ναι, και πολύ θα έλεγα. Αλλά όχι τόσο όσο νομίζουμε. Δηλαδή, έχουμε προσθέσει άγχος και υπερωρίες, αλλά, ενώ θα περιμένατε μια κλισέ απάντηση, ότι «ναι, αυτά σκοτώνουν την καρδιά», οι μελέτες δείχνουν ότι ναι μεν δεν είναι ο υγιής τρόπος ζωής, αλλά δεν είναι η πρωταρχική εστία προβλήματος. Δηλαδή, ένας που δουλεύει 12 ώρες αντί για 8, δε θα δημιουργήσει μεγαλύτερο πρόβλημα στην καρδιά του. Εκείνο που σκοτώνει την καρδιά είναι το παθολογικό άγχος. Ο αγχώδης, ο εσωστρεφής καταπονεί την καρδιά του. Αυτός που έχει άγχος γιατί η δουλειά του έχει 20 επιχειρήσεις και πρέπει να τις συντονίσει, δεν φαίνεται να δημιουργεί κάποια βλάβη στην καρδιά του. Περισσότερο φοβάμαι έναν που κάθεται και τρώγεται με τον εαυτό του γιατί βρέχει σήμερα και γιατί θα βραχεί το σπίτι του και τον εσωστρεφή γιατί δεν έχει τις παρέες του, δεν έμαθε να χαμογελά στη ζωή του. Περισσότερο αυτός με απασχολεί, παρά αυτός που έχει ένα άγχος παραγωγικό. Το άγχος που σκοτώνει την καρδιά είναι το παθολογικό, της εσωστρέφειας, της κατάθλιψης, της απουσίας κοινωνικής ζωής και όχι το παραγωγικό άγχος, που είναι φυσιολογικό.

«Υπάρχουν πάρα πολλοί νέοι άνθρωποι, των οποίων η ερωτική ζωή έχει καταστραφεί από ένα παθολογικό άγχος.»

Πολύ μεγάλος κίνδυνος το παθολογικό άγχος λοιπόν…

Ναι! Και δε σκοτώνει μόνο την καρδιά. Σκοτώνει όλο το σώμα. Θα δείτε ότι ο παθολογικός τύπος, αυτός δηλαδή που τρώγεται με τα ρούχα του, που λέει ο λαός, είναι ένας άνθρωπος που έχει πολλές ασθένειες: γαστρίτιδες, κολίτιδες, έρπητα, μόνιμα κάπου πονάει και μόνιμα κάτι έχει. Το δράμα του δεν είναι η καρδιά του. Το δράμα του είναι ότι όλος του ο οργανισμός καταστρέφεται. Η ερωτική του ζωή καταστρέφεται. Υπάρχουν πάρα πολλοί νέοι άνθρωποι, των οποίων η ερωτική ζωή έχει καταστραφεί από ένα παθολογικό άγχος. Κι αυτό, κατά τα δικά μου κριτήρια, είναι χειρότερο από την πάθηση της καρδιάς. Να βλέπεις έναν νέο άνθρωπο, ο οποίος ανήκει στους πάσχοντες.

«Αν πρέπει να απαριθμήσω τους 5 παράγοντες κινδύνου για έναν νέο, οι 3 πρώτοι είναι το κάπνισμα!»

Ποιες είναι οι πιο επικίνδυνες συνήθειες που μας δημιουργούν προβλήματα και πώς θα τις ιεραρχούσατε;

Αυτή είναι πολύ ωραία ερώτηση. Η πιο επικίνδυνη από όλες είναι το κάπνισμα! Μακράν! Δε θα μιλήσω για ναρκωτικά και για βαριά ποτά από τα 16, γιατί αυτό το καταλαβαίνετε, είναι αυτονόητο. Δε χρειάζεται να πω σε έναν νέο «όχι ναρκωτικά». Δε θα μπω στον κόπο. Αλλά, αν πρέπει να απαριθμήσω τους 5 παράγοντες κινδύνου για έναν νέο, οι 3 πρώτοι είναι το κάπνισμα! Και μετά πάμε στον τέταρτο. Είναι θλιβερό ότι ο νέος καπνίζει, θεωρώντας ότι το κάπνισμα είναι κακή συνήθεια. Το κάπνισμα είναι η μισή του υγεία! Αν ένας νέος καπνίζει, έχει τελειώσει το έργο! Ό,τι και να κάνει μετά, είναι θέμα χρόνου να κάνει καρκίνο πνεύμονα, έμφραγμα, καρκίνο ουροδόχου κύστεως, καρκίνο λάρυγγος κ.λπ.

Ακόμα κι αν καπνίζει μικρό αριθμό τσιγάρων;

Τώρα, αν μου πείτε ότι κάνετε 2 τσιγάρα την ημέρα, θα σας πω «κάντε τα», αλλά τα 2 στη θλίψη και στη χαρά θα γίνουν 22. Έτσι, λοιπόν, αν για παράδειγμα υπάρξει ένας χωρισμός, εκείνη τη μέρα δε θα κάνετε 2, θα κάνετε 12. Και μετά, για να ξεχάσετε, θα κάνετε 25. Τότε είστε καπνίστρια. Έτσι, όσον αφορά το κάπνισμα, πιστεύω στον απόλυτο αριθμό μηδέν. Αν με ρωτήσετε τώρα και για όλα τα άλλα που έχουν βγει, τα καπνικά, τα ατμίζοντα κ.λπ., είναι καλά για να βοηθήσουν να κόψει κανείς το κάπνισμα για 2- 3- 4 μήνες, αλλά δεν είναι σωστό να αντικαταστήσεις ισόβια το τσιγάρο με άλλα χημικά. Όπως επίσης πιστεύω ότι σε αυτά τα χημικά δεν πρέπει να υπάρχει καθόλου νικοτίνη, γιατί, αν υπάρχει νικοτίνη μέσα, πάλι καπνίζεις ουσίες.

«Αν κατορθώσει αυτή η συνέντευξή μας και περάσει το μήνυμα ότι το πακέτο σκοτώνει τον νέο και δεν είναι αστείο και υπερβολή, τότε έχω κερδίσει μια συνέντευξη θετική. Αν δεν βγάλει το πακέτο από τη ζωή του, μπορείτε και να μη δημοσιεύσετε καθόλου τη συνέντευξη.»

Αν ο νέος κατορθώσει να διακόψει τη συνήθεια του καπνίσματος, τι γίνεται;

Έχει σωθεί! Σε αυτή την ηλικία, έχει σωθεί! Βέβαια, η κακή διατροφή, η καθιστική ζωή, η έλλειψη άσκησης σε έναν νέο είναι βασικά πράγματα. Το να έχει ζάχαρο εκ γενετής και να μην το προσέξει ή το να έχει υπέρταση κληρονομική και να μην πάει να το δει, όλα αυτά καταλαβαίνετε ότι είναι παράγοντες κινδύνου. Αλλά, αν ένα μήνυμα θέλετε να περάσετε στους φίλους σας, είναι ότι: «Καλοί μου φίλοι, ο κύριος Παττακός δεν ασχολήθηκε με τίποτα άλλο. Δεν είναι ο γιατρός που έκατσε και απαγόρευσε πράγματα. Άσε τον νέο και να ξενυχτήσει και να πιει με τη φίλη του μια βραδιά. Δε θα κόψω από τον νέο κάτι τέτοιο, αλλά θα του κόψω το πακέτο μόνο»! Αν κατορθώσει αυτή η συνέντευξή μας και περάσει το μήνυμα ότι το πακέτο σκοτώνει τον νέο και δεν είναι αστείο και υπερβολή, τότε έχω κερδίσει μια συνέντευξη θετική. Αν δεν βγάλει το πακέτο από τη ζωή του, μπορείτε και να μη δημοσιεύσετε καθόλου τη συνέντευξη. Γιατί όλα τα άλλα λίγο- πολύ τα ξέρει και τα κάνει. Ξέρει ότι αν γίνει 120 κιλά, είναι πρόβλημα. Αλλά δεν ξέρει τι είναι το κάπνισμα. Ξέρει, αλλά δεν έχει συνειδητοποιήσει πόσο βασικό είναι, δεν έχει πάρει καλά το μήνυμα. Και, βέβαια, να πω και το άλλο. Δεν είμαι αντικαπνιστής. Εχθρός μου δεν είναι ο καπνιστής. Είναι το κάπνισμα. Οι καπνιστές είναι φίλοι μας και άτομα που χρειάζονται στοργή. Ήμουν υπέρ των εικόνων των ακρωτηριασμών και της αναφοράς του καρκίνου πάνω στο πακέτο. Αλλά προχθές, όταν είδα πάνω στο πακέτο έναν άνθρωπο μέσα σε φέρετρο και τη γυναίκα του να τον αποχαιρετά κρατώντας το παιδί τους αγκαλιά, είπα όχι. Να είμαστε λίγο σοβαροί. Βρήκα πολύ ακραία αυτή την εικόνα. Δε θα τον σκοτώσουμε τον καπνιστή. Είναι φίλος μας.

Ο παράγοντας ψυχολογία είναι καταλυτικός; Μπορεί για παράδειγμα μια καρδιά να αρχίσει να νοσεί λόγω στενοχώριας ή να βελτιωθεί η λειτουργία της λόγω καλής ψυχολογίας;

Υπερτιμημένο είναι αυτό. Καλά το ρωτάτε και χαίρομαι γιατί έχετε καταπληκτικές ερωτήσεις, αλλά κι εκεί πρέπει να πω στους νεαρούς και στις νέες φίλες μου ότι είναι υπερτιμημένο. Η ψυχολογία δεν είναι για την καρδιά μόνο. Όπως είπα και πριν, η κακή ψυχολογία σκοτώνει όλον τον οργανισμό μαζί. Και εσείς περνάτε τώρα την ανεργία, την κατάλυση των σπουδών, την πτώση του επιπέδου των μαθημάτων, την κατάλυση κάθε νόμου και τάξης στα πανεπιστήμια… Φταίει και η δική μας γενιά που σας έβαλε σε κάτι ρυθμούς εντελώς παράλογους. Αλλά η ψυχολογία δεν είναι πρωταρχικός παράγοντας. Την καρδιά την καταστρέφει το άγχος και η εσωστρέφεια. Δεν είναι καθεαυτό κίνδυνος για την καρδιά, για παράδειγμα, η ανεργία ενός νέου. Η ανεργία βλάπτει τη ζωή του, το μέλλον του, όχι την καρδιά του.

Όταν κάποιος πολύ νέος, για παράδειγμα φοιτητής, διαπιστώνει κατά καιρούς μικρές ενοχλήσεις όπως κάποιο μικρό τσίμπημα στην καρδιά, ενεργεί σωστά με το να μην ανησυχεί ιδιαίτερα; Σκεπτόμενος δηλαδή ότι μια καρδιακή νόσος ή μια επέμβαση στην καρδιά απέχει έτη φωτός από αυτόν λόγω της νεαρής του ηλικίας;

Αυτά είναι συνήθως αθώα, κατά τη μεγίστη τους πλειοψηφία. Το 95% των επισκέψεων των νέων σε καρδιολόγο είναι η ψυχική σφαίρα. Τσιμπήματα και πονάκια δεν είναι «καρδιά». Βέβαια, πρέπει να πάμε μια φορά σε καρδιολόγο γιατί, αν επαναπαυτείς, θα πάθεις ξαφνικά κάτι που θα μπορούσε να προληφθεί. Αλλά συνήθως είναι η ψυχική σφαίρα. Πρέπει ο νέος να χαλαρώσει. Να βγει έξω με το φίλο του, τη φίλη του και να πιει μια μπύρα. Να ηρεμήσει. Αυτό είναι το φάρμακο.

Ποια προληπτικά μέτρα είναι καλό να παίρνουμε από μικροί, ώστε να αποφευχθεί κάποια πάθηση της καρδιάς μελλοντικά;

Μια καλή καρδιολογική εξέταση όταν είμαστε μικροί, για να ξέρουμε ότι δεν έχουμε κάποια πάθηση εκ γενετής. Να μας ακούσει καλά ένας καρδιολόγος και να μας εξετάσει. Μετά, το καλύτερο προληπτικό μέτρο είναι η διατήρηση του σώματός μας, η άσκηση και η αποφυγή καπνίσματος. Σαφέστατα η καλή διατροφή είναι βασικό στοιχείο. Αποφεύγουμε τα πολλά λιπαρά και τα πολλά ζωικά λίπη και έχουμε περισσότερο φυτική διατροφή. Η μεσογειακή δίαιτα είναι κάτι πολύ γνωστό σε εσάς και αυτό είναι πολύ καλό.

«Αν η γυμναστική δε χωρά στη ζωή τους στα νιάτα τους, δυστυχώς θα χωρούν πολλές ιατρικές επισκέψεις όταν θα γίνουν μεσήλικες.»

Τι έχετε να πείτε στους νέους που ισχυρίζονται πως «τρέχουν» τόσο πολύ με τις ασχολίες της καθημερινότητάς τους που η γυμναστική δε χωρά στη ζωή τους;

Ότι είναι το μεγαλύτερο λάθος που μπορούν να κάνουν για την υγεία τους. Διότι, ναι μεν ένα νέο αυτοκίνητο δεν παρουσιάζει προβλήματα, αλλά ήδη βάζουν τις βάσεις για νόσο στο μέλλον. Έτσι, αν η γυμναστική δε χωρά στη ζωή τους στα νιάτα τους, δυστυχώς θα χωρούν πολλές ιατρικές επισκέψεις όταν θα γίνουν μεσήλικες. Είναι σαν να λέμε ότι το αυτοκίνητο αυτό είναι ταξί και είναι τόσο πολυάσχολο, που δεν έχω χρόνο να αλλάξω λάδια. Εντάξει, μην αλλάξεις… Και θα δεις το αποτέλεσμα.

Εσείς προσωπικά, πώς αντιδράτε όταν νιώθετε πως βιώνετε καταστάσεις που ίσως καταβάλλουν την καρδιά σας; Σε μια περίοδο έντονου στρες για παράδειγμα. Σας έχει επηρεάσει η ιδιότητά σας σε αυτό;

Πάρα πολύ. Εγώ που τα λέω αυτά, είμαι ο πρώτος που τα παραβιάζει. Δίνω απίστευτη προτεραιότητα στον άρρωστο, διότι καταλαβαίνετε ότι μια εγχείρηση καρδιάς είναι κάτι που με στρεσάρει πάρα πολύ, μπορεί να με βγάλει και από τη γυμναστική μου και από το ωράριό μου και από τον ύπνο μου κι έτσι, είμαι ο πρώτος που παραβιάζω αυτά που μόλις είπα. Είμαι ο πρώτος, όμως, που βάζω τη διάγνωση ότι τα παραβίασα και ψάχνω μετά εναλλακτική λύση για το πώς θα κάνω κάτι καλύτερο, είτε δίαιτα λέγεται αυτό είτε περπάτημα είτε λίγη άθληση. Έτσι, λοιπόν, αν ρωτάτε έναν καρδιοχειρουργό πώς τα βιώνει αυτά, η απάντηση είναι ότι δυστυχώς ο καρδιοχειρουργός δεν αποτελεί καλό παράδειγμα, διότι η επιβίωση του ασθενούς μας περνάει σε προτεραιότητα σε σχέση με τη δική μας επιβίωση κι έτσι, πολλές φορές αυτά δυστυχώς δεν τα ακολουθούμε.

«Είναι Guinness ότι με έχει πάρει ασθενής μου 6 μήνες μετά την εγχείρηση από την κορυφή του Κιλιμάντζαρου!»

Ποιο είναι το πιο περίεργο πράγμα που σας έχει συμβεί ενώ χειρουργείτε και πώς το αντιμετωπίσατε;

Μου έχει συμβεί να χρειαστεί ένας άρρωστος 5 διαφορετικές εγχειρήσεις καρδιάς. Και είπα ότι μετά την πέμπτη, η καρδιά δε θα αντέξει. Η καρδιά ήταν σταματημένη 4,5- 5 ώρες. Έχει ξεφύγει πολύ από το όριο. Αλλά δεν μπορούσαμε να αφήσουμε καμία από τις 5 επεμβάσεις. Έτσι, λοιπόν, όταν ο φίλος μου ο Μανώλης μου τηλεφωνεί, κάθε φορά που τον ακούω, νομίζω ότι πήγε και γύρισε. Έχουμε επίσης διάφορα Guinness. Έχουμε το Guinness να έχουμε κάνει στον Μανώλη 5 επεμβάσεις καρδιάς σε μια εγχείρηση. Έχουμε το Guinness να έχουμε χειρουργήσει 4 αδέρφια από την ίδια νόσο, by- pass. Είναι Guinness ότι με έχει πάρει ασθενής μου 6 μήνες μετά την εγχείρηση από την κορυφή του Κιλιμάντζαρου στην Αφρική.

Ποια θεωρείτε πως είναι η μεγαλύτερη παρανόηση που αφορά την καρδιά;

Ότι το άγχος καταστρέφει την καρδιά, ενώ αυτός που καπνίζει θεωρεί ότι θεραπεύει το άγχος. Ότι χωρίς το τσιγάρο θα είχα άγχος, οπότε, προκειμένου να έχω άγχος, καπνίζω και το «φτιάχνω». Αυτή είναι η μεγαλύτερη παρανόηση και η πιο επικίνδυνη. Ότι το τσιγάρο δεν είναι το πρώτο που σκοτώνει την καρδιά, ενώ το άγχος είναι. Μεγάλη παρανόηση.

«Η καρδιά είναι πιο καλός εγκέφαλος από το μυαλό!»

Κλείνοντας σιγά σιγά, να φύγουμε και λίγο από την κυριολεκτική έννοια της καρδιάς ως αντλίας αίματος και να αγγίξουμε τη μεταφορική της χροιά. Μιας και διαβάζουν πολλοί νέοι τη συνέντευξη αυτή τη στιγμή και δεδομένου ότι κατορθώσατε στη ζωή σας να πραγματοποιήσετε τους στόχους σας και να διαπρέψετε, τι έχετε να πείτε στη νεολαία; Να την ακολουθεί την καρδιά της προκειμένου να πραγματοποιήσει τους στόχους της;

Δεν το συζητώ. Το να ακούς την καρδιά σου είναι ό,τι καλύτερο για την επαγγελματική σου και οικογενειακή σου πορεία. Εμείς, η προηγούμενη γενιά ακούσαμε πολύ το μυαλό μας και πολλές φορές κάναμε λάθη. Η καρδιά είναι πιο καλός εγκέφαλος από το μυαλό. Ας πούμε, για το τι θα γίνω όταν μεγαλώσω, η απάντηση είναι «εκείνο που σου λέει η καρδιά σου». Εκείνο που θα ξυπνάς το πρωί και θα νιώθεις περήφανος και χαρούμενος γιατί κάνεις αυτή τη δουλειά. Κι όχι αυτό που θεωρείς ότι κοινωνικά θα σε πλασάρει καλύτερα.

«Μακάρι να ήμουν γυμνασιάρχης. Θα έβαζα τον εαυτό μου υπεύθυνο για το μπούλινγκ.»

Να βάλεις υψηλούς στόχους. Γιατί, και να μην τους πετύχεις όλους, μόνο που τους έβαλες, έχεις ήδη τονωθεί. Να το κάνεις με δύναμη. Να μην φείδεσαι κόπου και χρόνου. Μια ζωή την έχουμε, τη γλεντάμε καλά, αλλά και τη δουλεύουμε δυνατά. Κάνουμε καλούς φίλους, δεν είμαστε ανταγωνιστικοί στο περιβάλλον μας. Δεν καταπιέζουμε τον νέο εργαζόμενο γιατί εμείς είμαστε πιο παλιοί. Αποφεύγουμε το μπούλινγκ. Διδάσκουμε στα παιδιά μας ότι είναι το χειρότερο πράγμα. Πάντα υπήρχε το μπούλινγκ των μικρών παιδιών στα σχολεία. Εκεί πρέπει να κάνουμε μια επανάσταση, γιατί είναι αιτία ψυχικής καταπίεσης του νέου ανθρώπου. Χωρίς λόγο και αιτία, πάει ένα παιδάκι και χτυπάει το άλλο παιδί. Μακάρι να ήμουν γυμνασιάρχης. Θα έβαζα τον εαυτό μου υπεύθυνο για το μπούλινγκ. Θα πήγαινα από τάξη σε τάξη για να βλέπω ποιοι υφίστανται μπούλινγκ και θα έβγαζα λόγους πύρινους λέγοντας πόσο μεγάλο λάθος κάνει εκείνος που πάει κι ενοχλεί ένα παιδάκι. Το μπούλινγκ δεν είναι μόνο στο σχολείο, είναι και στην εργασία. Ο παλιός καταπιέζει τον νεότερο. Έτσι, λοιπόν, θέλω καλές και φιλικές σχέσεις και όχι αυτή την παθολογική κατάσταση.

«Η ζωή είναι καθρέφτης. Άμα αγαπάς, σε αγαπάει και η ζωή. Κι άμα σε αγαπάει η ζωή, σε “πάει”.»

Υπάρχει κάποιο μήνυμα που ενδεχομένως θα θέλατε να περάσετε στους νέους;

Ναι. Να αγαπάνε! Να αγαπάνε τη φίλη τους, τον φίλο τους, την οικογένειά τους, τη ζωή τους, τα πάντα. Η ζωή είναι καθρέφτης. Άμα αγαπάς, σε αγαπάει και η ζωή. Κι άμα σε αγαπάει η ζωή, σε “πάει”. Όχι στον κομπλεξικισμό, στην εσωστρέφεια, στην εγωπάθεια, όχι στη φτηνή μαγκιά. Ναι στην εξωστρέφεια, ναι στο κάμπινγκ, ναι στους φίλους, ναι στις φίλες, ναι στη θάλασσα, ναι στο βουνό, ναι στην εκδρομή, ναι στη δουλειά, ναι στην επιτυχία, ναι σε όλα! Αυτό είναι το μήνυμα στους νέους. Αν βάλουν ναι παντού και όχι στο τσιγάρο, όλα θα πάνε καλά!