Διονύσιος Σολωμός: Ο καλλιτέχνης πίσω από τον εθνικό ύμνο
της Ελένης Κιτρομηλίδη
Σκέψου βαθιά και σταθερά (μία φορά για πάντα) τη φύση της Ιδέας, πριν πραγματοποιήσεις το ποίημα. Εις αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, η Πατρίδα και η Πίστις.
Στοχασμοί Ελεύθερων Πολιορκημένων
Ο άνθρωπος
Ο Σολωμός γεννήθηκε το 1798 στη Ζάκυνθο και ήταν νόθο παιδί ενός Κόντε με την τότε υπηρέτρια του. Όπως συνηθιζόταν στους ευπορότερους κατοίκους του Ιονίου, ο Σολωμός έφυγε προκειμένου να σπουδάσει στην Ιταλία. Εκεί, ήρθε σε επαφή με τον ύστερο νεοκλασικισμό και σημαντικούς μέντορες – καλλιτέχνες της εποχής. Με την ολοκλήρωση των σπουδών του (1818), επιστρέφει στα Επτάνησα κι εγκαθίσταται στην Κέρκυρα, όπου θα ζήσει μέχρι τον θάνατό του (1857).
Η έμπνευση
Ο Σολωμός δημιουργεί σε μια κρίσιμη καλλιτεχνική καμπή. Οι ελληνικές δημιουργίες της εποχής διακρίνονται από ανομοιογένεια ενώ στην Ευρώπη ο νεοκλασικισμός υποχωρεί σταδιακά προς τον ρομαντισμό. Ο ποιητής διαβάζει και συλλέγει στοιχεία μεταξύ άλλων από:
- Τη γερμανική αισθητική φιλοσοφία (Kant , Schiller)
- Τον νεοπλατωνισμό (Hegel)
- Τον αγγλικό ρομαντισμό
- Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι
- Τα πολεμικά άσματα της εποχής
- Την κρητική λογοτεχνία
- Πολλά άλλα ρεύματα της εποχής
Η ταυτότητα
Βασική πηγή για τη μελέτη του έργου του Σολωμού είναι η πληθώρα χειρογράφων που σώζεται. Γνωρίζουμε λοιπόν πως τα πρωτόλεια γράφηκαν στην ιταλική ενώ σταδιακά έκανε προσπάθειες να συγγράψει στα ελληνικά – με λατινικούς αρχικά χαρακτήρες. Ο Σολωμός υιοθέτησε ορισμένα από τα μοτίβα του ιταλικού νεοκλασικισμού τα οποία δεν απαρνήθηκε σε καμία φάση της δημιουργίας:
- Η φωτοσκίαση (τα σημαντικά πρώτα, μετά τα ασήμαντα)
- Η βασική «φιγούρα» κ.α.
Ενέταξε ωστόσο στο έργο του και βασικές θεματικές του ρομαντικού καλλιτέχνη:
- Αντίθεση φύσης και ανθρώπινης ηθικής/ελευθερίας
- Αντίθεση ζωής (έρωτα) και θανάτου κ.α.
Το ενδιάμεσο
Ο Σολωμός στο ενδιάμεσο δύο γλωσσών και δυο πολιτισμικών στιγμών (εθνοαπελευθερωτικό κίνημα και η αναγέννηση στην Ευρώπη) επιδιώκει την αποτύπωση της στιγμής της ίδιας της μετάβασης:
- Από το ένα αντιθετικό σκέλος (π.χ. ηθική) στο άλλο (φύση)
- Από τη μια ειδολογική ταυτότητα στην άλλη (ύμνος – ποίημα)
Αυτή η αξίωση είναι αναμφισβήτητα πρωτότυπη και ιδιαίτερα υψηλών απαιτήσεων.
Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Την επιδίωξη για ένα έργο που υπερβαίνει τη μια ειδολογική ταυτότητα, ο Σολωμός την προσεγγίζει με το Β’ και Γ’ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων*. Η θεματική σύλληψη του έργου αφορά την έξοδο του Μεσολογγίου (1826). Η χειρόγραφη παράδοση εκτός από το ίδιο το έργο παραδίδει τους στοχασμούς του καλλιτέχνη για το επίδοξο εγχείρημά του. Το έργο έχει συντεθεί πάνω σε τρείς συντεταγμένες :
- Λυρικό στοιχείο (περιγραφές, η φύση)
- Επικό στοιχείο (ο πόλεμος, η δύναμη)
- Δραματικό στοιχείο (οι Μεσολογγίτες, τραγικές φιγούρες)
Το Β’ Σχεδίασμα του ποιήματος “Ελεύθεροι Πολιορκημένοι” δουλευόταν από τον Σολωμό από το 1833 μέχρι και το 1844 και αποτελείται από 61 αποσπάσματα. Το Γ’ Σχεδίασμα αποτελεί επεξεργασία του Β’, αποτελείται ωστόσο από 15 αποσπάσματα.
Όσο για το Α’ Σχεδίασμα, ήταν μια πρώιμη λυρική προσπάθεια που δεν πληρούσε τις απαιτήσεις του Σολωμού.
*Κατά τη χειρόγραφη παράδοση: «Ελεύθεροι Πολιορκισμένοι»