Αρχική Break Your Routine Γνώμες Αδεές Δέος

Αδεές Δέος

Από

19 Σεπτεμβρίου 2017

2429

Αδεές Δέος

Ο φόβος είναι το εξαιρετικά δυσάρεστο συναίσθημα που καταλαμβάνει κάποιον στην παρουσία ή τη σκέψη πραγματικού ή υποθετικού κινδύνου ή απειλής. Ένα βασικό συναίσθημα του ανθρώπου, ένας μηχανισμός προστατευτικού χαρακτήρα, μια φυσιολογική αμυντική αντίδραση του οργανισμού χωρίς να απαιτείται συνειδητή σκέψη.

Η φοβία, από την άλλη, είναι ο αγχώδης και παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, πρόσωπο, ζώο ή κατάσταση, του οποίου τον παράλογο χαρακτήρα αναγνωρίζει ο πάσχων χωρίς όμως να μπορεί να απαλλαγεί από αυτόν. Είναι η έντονη ανησυχία, το άγχος και η εμμονή ενός ατόμου η οποία υφίσταται παρότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αληθινός κίνδυνος.

Κι έτσι, μέσα από τους παραπάνω απλούς φαινομενικά ορισμούς διασαφηνίζεται εύκολα και γρήγορα η σύγχυση που υπάρχει μεταξύ φόβου -ως γενικότερης έννοιας- και φοβίας – ως όρου κυρίως προερχόμενου από τους κόλπους της επιστήμης της ψυχολογίας.

Ο φόβος αποτελεί μία φυσιολογική και αναγκαία απόκριση του οργανισμού απέναντι σε αντικειμενικά επικίνδυνες καταστάσεις με σκοπό να τον προστατέψει. Είναι μία βασική έκφραση του ενστίκτου της επιβίωσης και συνιστά μία υγιή αντίδραση του ανθρώπου απέναντι σε βλαβερά εξωτερικά ή εσωτερικά ερεθίσματα. Παρόλα ταύτα, όπως έγινε ευκρινές και παραπάνω, συχνά ο φόβος παίρνει μια παράλογη μορφή, αυτή της φοβίας ή των φοβιών.

Η φοβία ως βιολογική αντίδραση αφορά τις ίδιες νευροβιολογικές αποκρίσεις με τον αντικειμενικό φόβο, όμως το ψυχολογικό υπόστρωμα σαφώς διαφέρει. Πέραν από το γεγονός ότι η φοβία ή οι φοβίες έχουν τις βάσεις τους σε μη ρεαλιστικά ερεθίσματα ή καταστάσεις, συναντώνται και σε διαφορετική συχνότητα και ένταση. Ο συνεχιζόμενος και συχνά επαναλαμβανόμενος χαρακτήρας των φοβιών συνεπάγεται μία δυσλειτουργική αντίδραση, καθώς αναίτια θέτει το άτομο σε μία κατάσταση εγρήγορσης και άγχους, του δημιουργεί αρνητικές σκέψεις (π.χ. Θα πέσω, θα πεθάνω, θα λιποθυμήσω, θα γίνω ρεζίλι, κ.ά) και δυσάρεστα συναισθήματα. Συνδέεται συχνά με ψυχοσωματικές εκδηλώσεις (π.χ. ζαλάδα, μούδιασμα των άκρων, κοκκίνισμα προσώπου, ταχυκαρδία, εφίδρωση, δύσπνοια, ξηροστομία, κ.λπ.). μέχρι και κρίσεις πανικού, δημιουργεί πρακτικά προβλήματα στην καθημερινότητα, ενώ τέλος συντελεί στον εγκλωβισμό του ατόμου σε έναν ατέρμονο κύκλο φόβου δίχως αιτία. Αυτό ακριβώς το μη ρεαλιστικό στοιχείο που χαρακτηρίζει τη φοβία είναι που δημιουργεί δυσκολία στην εύρεση μίας αντικειμενικής επί του πραγματικού λύσης. Καθηλώνει τον άνθρωπο ουκ ολίγες φορές σε στάσιμες καταστάσεις αλλά κυρίως σε επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή/και πράξεις.

Μερικές από τις πιο συνηθισμένες μορφές φοβίας, ή αλλιώς όπως αποκαλούνται «ειδικές φοβίες» αφορούν κατηγορίες, όπως διάφορα ζώα (π.χ. αράχνες, σκύλοι, κατσαρίδες, φίδια), αίματος- ένεσης, καταστάσεων (π.χ. υψοφοβία, κλειστοφοβία) και γενικά προς κάθε ερέθισμα (π.χ. κλόουν, δυνατοί ήχοι, καιρικά φαινόμενα). Μπορεί να εμφανίζονται μεμονωμένα αλλά και περισσότερες της μίας ταυτόχρονα στο ίδιο άτομο, οπότε και συγκροτούν μια ψυχική διαταραχή.

Υψοφοβία

Η υψοφοβία σχετίζεται με τη βίωση έντονου και παράλογου φόβου όταν το άτομο βρίσκεται ακόμα και κάπου που δεν θεωρείται ιδιαίτερα ψηλά, ειδικά όταν καλείται να κοιτάξει κάτω. Παραδείγματος χάριν όταν κάποιος ταξιδεύει με αεροπλάνο, δεν αντέχει να κοιτάει από το παράθυρο, πανικοβάλλεται και κάνει άσχημες σκέψεις. Μπορεί να ιδρώσει, να εμφανίσει ταχυκαρδία, δύσπνοια ή ακόμη και έμμεση. Το φαινόμενο γίνεται πιο έντονο κατά την απογείωση και προσγείωση. Ο φόβος για το ύψος ή διαφορετικά η ακροφοβία, είναι μία από τις πιο συχνές φοβίες που ταλανίζουν τους ανθρώπους σήμερα. Συγκεκριμένα περίπου το 2-5% του γενικού πληθυσμού πάσχει από ακροφοβία, με τα ποσοστά να είναι διπλάσια για τις γυναίκες σε σχέση με τους άντρες.

Κλειστοφοβία

Μία από τις φοβίες που ακολούθως συναντώνται πιο συχνά είναι αυτή των κλειστών χώρων, γνωστή και ως κλειστοφοβία. Ασανσέρ, στενές αίθουσες, μέσα μεταφοράς, όπως το μετρό και εν γένει κλειστοί χώροι, αποτελούν πηγή τρομερού άγχους για όσους υποφέρουν από κλειστοφοβία. Τα τοιχώματα του χώρου φαίνονται να στενεύουν συνεχώς, ιδιαίτερα αν το άτομο είναι μόνο του. Αισθήματα πνιγμονής και σύνθλιψης γίνονται ιδιαίτερα έντονα και το άτομο διακατέχεται από σκέψεις θανάτου. Συχνά συνοδεύεται από φόβο απώλειας ελέγχου. Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν ότι έχουν κλειστοφοβία, χωρίς να έχουν λάβει κάποια επίσημη διάγνωση, και αρκούνται απλά στην αποφυγή των περιορισμένων χώρων.

Φοβίες για ζώα (Ζωοφοβίες)

Οι φοβίες προς τα ζώα μπορούν να αφορούν κάθε είδος ζώου, από τα σκυλιά μέχρι τις αράχνες, και ανάλογα παίρνει το όνομά της η κάθε φοβία, π.χ. κυνοφοβία (φοβία προς τα σκυλιά), αιλουροφοβία (φοβία προς τις γάτες), μυοφοβία (φοβία προς ποντίκια/αρουραίους), αραχνοφοβία (φοβία προς τις αράχνες), apiphobia (φοβία προς μέλισσες). Οι ερευνες δείχνουν ότι οι φοβίες προς τα ζώα διαφέρουν, τουλάχιστον νευρολογικά, σε σχέση με άλλου είδους φοβίες. Ειδομένα από εξελικτικής απόψεως, δικαιολογείται εν μέρει να φοβόμαστε κάποια είδη ζώων, σημειώνει ο καθηγητής ψυχολογίας από το πανεπιστήμιο της δυτικής Καρολίνα, Hal Herzog. Ο ίδιος ερευνά την σχέση μεταξύ ανθρώπων και ζώων (ανθρωζωολογία-anthrozoology) στο βιβλίο του “Some We Love, Some We Hate, Some We Eat: Why It’s So Hard to Think Straight About Animals.” (2010). Πιο συχνά εμφανίζονται τέτοιου είδους φοβίες στα παιδιά από ότι στους ενήλικες, και στις γυναίκες από ότι στους άντρες. Σύμφωνα με στατιστικές έρευνες ο μέσος όρος ηλικιακά για τη δημιουργία και την εμφάνιση μιας φοβίας είναι τα 7 έτη. Συνάμα, έχει βρεθεί ότι δεν είναι απαραίτητο να έχουμε κάποια προηγούμενη «τραυματική» εμπειρία με κάποιο ζώο ώστε να τα φοβόμαστε, με εξαίρεση τα σκυλιά και τις γάτες.

Αγοραφοβία

Η συγκεκριμένη αγχώδης διαταραχή αφορά το άγχος του ατόμου μπροστά στην πιθανότητα εύρεσης ή την εύρεσή του σε χώρους ή καταστάσεις από τις οποίες θεωρεί ότι δεν θα μπορέσει να βρει έγκαιρα διέξοδο ή διαφυγή χωρίς ταπείνωση. Πιο συγκεκριμένα, καταστάσεις που τρομάζουν το άτομο είναι να παραμείνει οπουδήποτε μόνο του, να βρίσκεται σε μέρη με πολύ κόσμο, να βρίσκεται σε ανοιχτά μέρη, σε μέρη όπου η διαφυγή του θα είναι πολύ δύσκολη, καθώς και ο φόβος μήπως χάσει τον έλεγχο σε δημόσιο χώρο. Κρίσεις πανικού, έντονο καρδιοχτύπι και ζάλη με αίσθημα αποπροσανατολισμού είναι κάποια από τα συνηθέστερα συμπτώματα της αγοραφοβίας.

Συχνά εμφανίζεται μάλιστα συννοσηρότητα με διαταραχή πανικού σε ποσοστό από 29.5% ως 58.2%. Συνήθως το άτομο με αγοραφοβία μπορεί να βιώσει αίσθημα ότι το σώμα του δεν του ανήκει, ότι το περιβάλλον δεν είναι πραγματικό, να έχει την αίσθηση ότι είναι αβοήθητος και ότι απομακρύνεται από τον κόσμο.

Φόβος για αρρώστιες (υποχονδρίαση)

Ο έντονος φόβος ή η εμμονική ιδέα ότι κάποιος πάσχει από μία σοβαρή ασθένεια χωρίς όμως να μπορεί αυτό να υποστηριχθεί από επαρκή στοιχεία/συμπτώματα κάποιας οργανικής παθήσεως θα μπορούσε να παραπέμπει σε υποχονδρίαση. Συχνά άτομα που πάσχουν από υποχονδρίαση οδηγούνται σε έναν φαύλο κύκλο συχνών ιατρικών εξετάσεων και διαρκώς η σκέψη τους κινείται γύρω από την υγεία. Είναι άτομα τα οποία διαρκώς ψάχνουν τον εαυτό τους για πιθανά συμπτώματα, ρωτάνε φίλους/ συγγενείς και απασχολούν εξαιρετικά συχνά τους γιατρούς, ενώ το άγχος τους προσωρινά μόνο καταπραΰνεται. Τα υποχονδριακά συμπτώματα μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονα ώστε να προκαλέσουν ακόμα και καθημερινή δυσλειτουργικότητα στη ζωή του ατόμου, εμποδίζοντάς το ακόμη και να εργαστεί.

Αυτές ήταν μόνο μερικές από τις ίσως πιο συχνά συναντούμενες ειδικές φοβίες. Καθετί μπορεί να μετατραπεί σε φοβία ανάλογα με τις εμπειρίες που έχουμε και τον τρόπο που διαχειριζόμαστε αυτές. Από το να δούμε ένα απλό θρίλερ μέχρι την εμπλοκή μας σε ένα τροχαίο ατύχημα, όλα μπορεί να αποτελέσουν πηγή άγχους, το οποίο δυνητικά θα μπορούσε να γενικευθεί και να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας.

Σκοπός δεν είναι η αποφυγή των εμπειριών, διότι οι εμπειρίες είναι η ζωή και δεν δύναται να ζούμε σε ένα χρυσό κλουβί. Αντιθέτως, στόχος καθίσταται να αναπτύξουμε όσο το δυνατόν καλύτερες άμυνες και στρατηγικές διαχείρισης των ποικίλων ερεθισμάτων που δεχόμαστε καθημερινά. Να μπορούμε να ανταπεξέλθουμε λειτουργικά μέσα από τις δυσκολίες και να υπερπηδάμε τα εμπόδια που αναπόφευκτα βρίσκονται στο δρόμο μας, δίχως αυτά να μας καθηλώνουν εις αεί σε στάσιμες σκέψεις, συμπεριφορές και καταστάσεις. Ας μη φοβόμαστε το φόβο, αλλά ας τον αντιμετωπίζουμε ως κάτι φυσιολογικό και παρερχόμενο.