κοινωνική επιχειρηματικότητα

Το Citycampus συνάντησε διαδικτυακά την κ. Σοφία Αδάμ, οικονομολόγο και συγγραφέα του πολύ ενδιαφέροντος Οδηγού για την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, μιας τάσης επιχειρηματικότητας που προσπαθεί να αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Μας έδωσε πολύ χρήσιμες πληροφορίες και απόψεις για την τάση αυτή, που φαίνεται ότι μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία επαγγελματικής διεξόδου με κοινωνικό προφίλ στους νέους ανθρώπους. Η συνέντευξη δόθηκε γραπτά στον Κωνσταντίνο Πολέμη, διαχειριστή του Citycampus και αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του Citycampus.gr. Συνεπώς, δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση ολόκληρης ή τμήματος αυτής χωρίς τη γραπτή συναίνεση του Citycampus.gr.

Κυρία Αδάμ, διαβάσαμε με ιδιαίτερη προσοχή τον Οδηγό Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας που εκπονήσατε. Ποιο είναι το περιεχόμενο της «κοινωνικής επιχειρηματικότητας» και σε τι διαφοροποιείται από τη συνηθισμένη «κανονική επιχειρηματικότητα»;

Αν θέλαμε να ορίσουμε έναν ιδεατό τύπο μπορούμε να αξιοποιήσουμε τη συμβολή του ερευνητικού δικτύου EMES. Σύμφωνα με αυτήν μια κοινωνική επιχείρηση ορίζεται από 4 οικονομικά και από 5 κοινωνικά κριτήρια.

Ο ιδεατός τύπος των κοινωνικών επιχειρήσεων
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ   ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ
Συνεχής δραστηριότητα παραγωγής αγαθών/παροχής υπηρεσιών Στόχος το όφελος στην κοινότητα/ομάδα
Υψηλός βαθμός αυτονομίας Συλλογική διάσταση
Ανάληψη ρίσκου Η συμμετοχή στις αποφάσεις δεν καθορίζεται από τη συνεισφορά κεφαλαίου
Minimum αμειβόμενης εργασίας Συμμετοχικότητα (ακόμα και χρήστες/πελάτες)
  Περιορισμένη διανομή κερδών

Ξεκινώντας από τα οικονομικά κριτήρια, παρατηρούμε ότι η έμφαση στη συνεχόμενη παραγωγική δραστηριότητα έχει ως στόχο να οριοθετήσει τις κοινωνικές επιχειρήσεις έναντι τόσο των οργανώσεων συνηγορίας (advocacy) όσο και των ιδρυμάτων που χρηματοδοτούν άλλες Μ.Κ.Ο. για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών.  Το κριτήριο της αυτονομίας τονίζει ότι οι κοινωνικές επιχειρήσεις ακόμα και αν δέχονται κρατικές επιχορηγήσεις έχουν δικαίωμα στην αυτοτέλεια της διοίκησής τους. Η ανάληψη ρίσκου χαρακτηρίζει την επιχειρηματική πρωτοβουλία, ενώ το τελευταίο οικονομικό κριτήριο διαχωρίζει τις κοινωνικές επιχειρήσεις από εθελοντικές ομάδες εφόσον προβλέπει την ύπαρξη αμειβόμενου προσωπικού.

Περνώντας στα κοινωνικά κριτήρια, τίθεται ευθύς εξαρχής η κοινωνική αποστολή στο επίκεντρο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και όχι ως παρεπόμενο ή συμπληρωματική λειτουργία αποκλείοντας έτσι την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Η συλλογική πρωτοβουλία διαχωρίζει την «ευρωπαϊκή» κοινωνική επιχείρηση από τη συζήτηση γύρω από τον καινοτόμο κοινωνικό επιχειρηματία, δηλαδή από τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται σε μεγάλο βαθμό η συζήτηση στις Η.Π.Α. Επίσης, δίνεται σημασία στην αξία των συνεταιριστικών αρχών και συγκεκριμένα στην αρχή «ένα άτομο-μία ψήφος», καταδεικνύοντας ότι σε μια κοινωνική επιχείρηση η συμμετοχή στις αποφάσεις δεν καθορίζεται από τη συνεισφορά στο κεφάλαιο της επιχείρησης. Σε άμεση συνάρτηση με το προηγούμενο κριτήριο, τίθεται το ζήτημα της συμμετοχικότητας και της δημοκρατικής διοίκησης. Αυτή η διάσταση έχει ενσωματωθεί στις νομικές μορφές που έχουν θεσμοθετηθεί για τις κοινωνικές επιχειρήσεις σε διάφορες χώρες της Ε.Ε.. Τέλος, ο περιορισμός και όχι η απαγόρευση της διανομής κερδών επιτρέπει τη συμπερίληψη της εμπειρίας του συνεταιριστικού κινήματος. Σύμφωνα με αυτόν τον ιδεατό τύπο, οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν απαγορεύουν τη διανομή των κερδών, αλλά τη μεγιστοποίηση του κέρδους ως modus operandi.

Ποια είναι εν συντομία τα πλεονεκτήματα της «κοινωνικής επιχειρηματικότητας» έναντι της συνήθους; Μπορείτε να δώσετε ένα παράδειγμα;

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα δεν έχει πλεονεκτήματα έναντι, αλλά διαφέρει από την τυπική επιχειρηματικότητα. Για έναν άνθρωπο που έχει το κεφάλαιο, την επιχειρηματική ιδέα και θέλει να ζήσει μεγιστοποιώντας το κέρδος του απλά δεν βρίσκω λόγο να μπλέξει με την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Αυτή ενδιαφέρει ανθρώπους που θέλουν να λύσουν από κοινού το ζήτημα της εργασιακής τους αποκατάστασης, δεσμευόμενοι/ες σε ένα συλλογικό και δημοκρατικό πλαίσιο λειτουργίας και παράγοντας/παρέχοντας κάτι που αφορά πραγματικές κοινωνικές ανάγκες.  

Έχει διάδοση ο θεσμός στην Ελλάδα;

Οι κοινωνικές επιχειρήσεις δεν είναι ακόμα θεσμός. Είναι πρακτικές που αναδύονται στην Ελλάδα της κρίσης αξιοποιώντας τις δυνατότητες που  παρέχει το πρόσφατο θεσμικό πλαίσιο (Ν. 4019/2011) και όχι μόνο. Οι επιχειρήσεις που υιοθετούν τη νομική μορφή της ΚΟΙΝΣΕΠ διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς τις στοχεύσεις τους, το βαθμό στον οποίο προωθούν τη δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων, τις σχέσεις που αποκτούν με το κράτος και τον τρόπο με τον οποίο εντάσσονται στην αγορά. Έτσι, έχουμε ΚΟΙΝΣΕΠ που έχουν συσταθεί από εταιρίες με στόχο την αξιοποίηση των απαλλαγών από τις ασφαλιστικές εισφορές για τα μέλη τους, ΚΟΙΝΣΕΠ που ιδρύονται για να αναλάβουν εργολαβικά την παροχή υπηρεσιών που πρότερα ανήκαν στους ΟΤΑ (βλ. υπηρεσίες καθαριότητας) και ΚΟΙΝΣΕΠ που δημιουργούνται από συλλογικότητες ανέργων για να αντιμετωπίσουν από κοινού το ζήτημα της ανεργίας ή εργασιακής επισφάλειας και ταυτόχρονα να ανταποκριθούν σε μια νέα κοινωνική ανάγκη ή σε μια υπάρχουσα κοινωνική ανάγκη με διαφορετικό τρόπο (π.χ. κολεκτίβα εργασίας στην Πρίζα με δραστηριότητες την ανακύκλωση ηλεκτρονικών, την επισκευή υπολογιστών και laptop, την εγκατάσταση ελευθερου λογισμικού, κ.λπ.).

Στο βιβλίο σας αναφέρεστε κατεξοχήν σε δύο μορφές «εταιρείας», την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (ΚΟΙΝΣΕΠ) και την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ). Ποια είναι η βασική τους διαφορά; Ταυτίζονται με τις «Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις», ή είναι κάτι διαφορετικό;

Απλουστευτικά, οι ΑΜΚΕ και οι ΚΟΙΝΣΕΠ μπορούν να υιοθετηθούν ως νομικές μορφές από μια κοινωνική επιχείρηση. Οι ΑΜΚΕ είναι προτιμότερες όταν υπερτερεί ο κοινωνικός του οικονομικού σκοπού (βλ. μικρότερη εμπορική δραστηριότητα), είναι μικρός και σταθερός ο αριθμός των εταίρων και δεν μεταβάλλεται συχνά, δεν ενοχλεί η απεριόριστη ευθύνη των εταίρων, δεν ενδιαφέρει η πραγματοποίηση και η διανομή τυχόν κερδών και δεν ενδιαφέρει η ρητή δέσμευση στη δημοκρατική διοίκηση της εταιρίας. Οι ΚΟΙΝΣΕΠ είναι προτιμότερες όταν προβλέπεται ταυτόχρονη επιδίωξη κοινωνικού και οικονομικού σκοπού (μεγαλύτερη ένταξη στην αγορά στην εξασφάλιση εσόδων), ενδιαφέρει η δραστηριοποίηση σε πολλαπλές οικονομικές δραστηριότητες, υπάρχει δέσμευση στη συλλογική διάσταση, επιτρέπεται με σχετική ευκολία η αλλαγή της σύνθεσης των μελών, υπάρχει δέσμευση στη δημοκρατική διοίκηση, ενδιαφέρει η περιορισμένη διανομή κερδών στους/στις εργαζόμενους/ες.  Πολλές ΜΚΟ υιοθετούν τη νομική μορφή της ΑΜΚΕ, αλλά κάθε ΜΚΟ δεν είναι ΑΜΚΕ όπως και κάθε ΑΜΚΕ δεν είναι ΜΚΟ. Οι ΜΚΟ, για τις οποίες τώρα προωθείται θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα, είναι μια μορφή οργανώσεων που τονίζουν την αυτοτέλειά τους από το κράτος και θεωρητικά έχουν έντονη στόχευση στην κοινωνική ωφέλεια (συνηγορία για τα δικαιώματα μειονοτήτων, αποκλεισμένων ομάδων, κοινωνική φροντίδα, προστασία περιβάλλοντος, κ.λπ.).

Με πιο απλά λόγια, μπορεί κάποιοι να συστήσουν μια «Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία» αντί πχ μιας «Ομόρρυθμης Εταιρείας» για οποιαδήποτε επαγγελματική δραστηριότητα;

Η οποιαδήποτε επαγγελματική δραστηριότητα υπερβαίνει το δικό μου πεδίο που είναι η κοινωνική οικονομία και οι κοινωνικές επιχειρήσεις. Αν συγκρίναμε τις ΟΕ έναντι της ΑΜΚΕ για μια ομάδα ανθρώπων που θέλει να κάνει μια κοινωνική επιχείρηση θα λέγαμε ότι η ΑΜΚΕ υπερτερεί στο βαθμό που διατυμπανίζει τον κοινωνικό χαρακτήρα και λόγω του περιορισμού της μη διανομής κερδών εντάσσεται σε ειδικές επιδοτήσεις.

Στην παραδοσιακή μορφή εργασίας που έχω στο μυαλό μου, κάποιος εργάζεται προκειμένου να «κερδίσει», με την καλή έννοια του όρου, να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Είναι αυτό εφικτό σε μια Μη κερδοσκοπική εταιρεία; Δεν ακούγεται αντιφατικό; Πώς λειτουργεί;

Πρέπει να διαχωρίσουμε την αμοιβή για παρεχόμενη εργασία από το κέρδος. Προφανώς και οι εταίροι μιας ΑΜΚΕ μπορούν να αμειφθούν για συγκεκριμένη εργασία που παρέχουν, αλλά δεν μπορούν να πάρουν μέρος από τα κέρδη με την ιδιότητά τους ως εταίροι.

Θεωρείτε πως αυτή η μορφή επιχειρηματικότητας είναι ενδεδειγμένη για τους νέους ανθρώπους, πχ απόφοιτους πανεπιστημίων, ΤΕΙ κλπ;

Οι κοινωνικές επιχειρήσεις είναι ελκυστικές σε νέους/νέες στο βαθμό που υπάρχει μια μαγιά ανθρώπων που θέλει να απαντήσει συλλογικά στο ζήτημα της εργασίας, διαμορφώνει διαδικασίες συναπόφασης και απαλλάσσει τα εργαζόμενα μέλη από την ισχύ της εργοδοσίας η οποία τον τελευταίο καιρό στο πλαίσιο της απορρύθμισης της αγοράς εργασίας έχει απογειωθεί (ειδικά για τους/τις νεοεισερχόμενους/ες). Από την άλλη, μια κοινωνική επιχείρηση απαιτεί αυξημένη δέσμευση και πρωτοβουλία σε σχέση με την έμμισθη απασχόληση σε μια τυπική επιχείρηση και ως εκ τούτου δεν κάνει για όλους/ες.  

Πιστεύετε πως η «κοινωνική επιχειρηματικότητα» ταιριάζει στην ελληνική κρατική νοοτροπία, με τις γραφειοκρατικές και άλλες αγκυλώσεις της;

Οι όροι «κρατική νοοτροπία» και«γραφειοκρατικές αγκυλώσεις» αποτελούν γενικεύσεις. Ούτως ή άλλως πιστεύω ότι πρέπει κατ’ ελάχιστον να τίθενται ρυθμιστικοί περιορισμοί στον τρόπο που λειτουργεί η αγορά λόγω των ζητημάτων που έχουν αναδειχτεί στη σχετική βιβλιογραφία (ενδεικτικά εξωτερικές αρνητικές οικονομίες από τη λειτουργία μιας επιχείρησης, π.χ. ρύπανση, κ.λπ.). Επίσης όταν λέμε ελληνική κρατική νοοτροπία, τι εννοούμε; Υπάρχει μια κυρίαρχη αφήγηση τον τελευταίο καιρό που μιλάει για έναν υπέρμετρα μεγάλο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα το οποίο αποδείχτηκε αναληθές με βάση τα δεδομένα της απογραφής και σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης. Αν εννοούμε την αντίληψη που υπήρχε ότι η καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση είναι η ένταξη στο δημόσιο τομέα, αυτό οφείλεται στις περιορισμένες ευκαιρίες αξιοπρεπούς απασχόλησης που προσφέρει ο ιδιωτικός τομέας οι οποίες ειδικά για τους/τις νέους/ες τείνουν πλέον να εκλείψουν.

Δυσκολεύομαι να μην ζητήσω από μια οικονομολόγο που ασχολείται με τις εναλλακτικές μορφές επιχειρηματικότητας να μην εκφέρει την άποψή της για αυτό που βιώνουμε ως «κρίση» τα τελευταία περίπου 5 χρόνια.

Είναι πολύ δύσκολο να κάνω μια στοιχειωδώς σοβαρή ανάλυση του κρισιακού φαινομένου στο πλαίσιο μιας συνέντευξης. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι δεν αποδέχομαι την αφήγηση ότι όλοι τα φάγαμε, ότι ζούσαμε συνολικά καλύτερα από ό,τι μας επέτρεπαν τα οικονομικά της χώρας, κ.λπ. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι η Ελλάδα βιώνει την κρίση με μεγαλύτερη δριμύτητα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες διότι οι τελευταίες κυβερνήσεις επέλεξαν να τη διαχειριστούν με νεοφιλελεύθερες συνταγές (βλ. μείωση δημόσιου τομέα, απορρύθμιση αγοράς εργασίας, εσωτερική υποτίμηση). Με άλλα λόγια, ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης επέτεινε τα υπάρχοντα δομικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας (χαλαρή προστασία στην ιδιωτική αγορά εργασίας, εισφορο- και φορο-διαφυγή, νόμιμη και παράνομη, των τυπικών κερδοσκοπικών επιχειρήσεων, δυισμοί αγοράς εργασίας). Ας μην ξεχνάμε ότι κάποιοι συνεχίζουν να κερδίζουν ή και να αυξάνουν τα κέρδη τους εν μέσω κρίσης. Το ζήτημα είναι πώς η κοινωνική πλειοψηφία θα καταφέρει να βάλει φραγμό σε αυτήν την επίθεση που δέχεται. Στο βαθμό που οι πρακτικές της κοινωνικής οικονομίας κατορθώνουν να εξασφαλίσουν την αναπαραγωγή των υποκειμένων σε πρώτο χρόνο και να συμβάλλουν στη διαμόρφωση μίας νέας αφήγησης για την κρίση και την οικονομία σε δεύτερο χρόνο, έχουν καταφέρει να αξιοποιήσουν το ρήγμα που διανοίγεται σε κάθε κρίση υπέρ της κοινωνικής πλειοψηφίας. Αυτό βέβαια το στοίχημα είναι ανοιχτό και καθόλου βέβαιο, αλλά οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι υπάρχουν ψήγματα αντίστασης και δημιουργίας σε αυτήν την κατεύθυνση.  

Ευχαριστώ πολύ!

Και εγώ σας ευχαριστώ.

Η κ. Σοφία Αδάμ έχει σπουδάσει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, έχει κάνει το μεταπτυχιακό της στην Οικονομική Ανάπτυξη στο SchoolofOrientalandAfricanStudies (Πανεπιστήμιο Λονδίνου) και ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης του Δ.Π.Θ. με θέμα: Κοινωνική Οικονομία, Εργασιακή Ένταξη και Κοινωνικός Αποκλεισμός: Η εμπειρία των Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης στην Ελλάδα. Στην παρούσα φάση είναι ερευνήτρια στο Παρατηρητήριο Κοινωνικών και Οικονομικών Εξελίξεων του ΙΝΕ ΓΣΕΕ και συνεργάζεται με ιδρύματα όπως το Χάινριχ Μπελ και το Ρόζα Λούξεμπουργκ για τη διοργάνωση εξειδικευμένων σεμιναρίων με θέμα την κοινωνική οικονομία και επιχειρηματικότητα.

Το Citycampus ευχαριστεί την κ. Σοφία Αδάμ για την παραχώρηση του δικαιώματος να αναρτήσει τον οδηγό για την κοινωνική επιχειρηματικότητα που έγραψε. Μπορείτε να κατεβάσετε τον οδηγό από τον ακόλουθο σύνδεσμο:

Οδηγός κοινωνικών επιχειρήσεων.

Εάν το άρθρο σου φάνηκε ενδιαφέρον ή συνέβαλε στην ποιοτική πληροφόρησή σου, τότε μπορείς να κάνεις like στη σελίδα μας στο facebook:

https://www.facebook.com/pages/citycampusgr/461609287249537

Ή μπορείς να γίνεις μέλος στην ομάδα μας:

https://www.facebook.com/groups/citycampus.gr/

Ή να μας δώσεις το email για να ενημερώνεσαι μέσω του newsletter μας

http://citycampus.gr/wp-login.php?action=register

Αν πάλι είσαι πρωτοετής, έλα να ανταλλάξεις απόψεις και εμπειρίες στην ομάδα μας:

https://www.facebook.com/groups/protoeteis2014/

Αν επιθυμείς να διεκδικήσεις υποτροφίες στην Ελλάδα ή το εξωτερικό, ο Οδηγός Υποτροφιών του Citycampus που μόλις κυκλοφόρησε σου προσφέρει ό,τι χρειάζεσαι!

Θέλεις να ενημερώνεσαι έγκυρα και γρήγορα με το πάτημα ενός κουμπιού; Κατέβασε την εφαρμογή μας από το Playstore (citycampus.gr) και διάβασε όλα τα νέα άρθρα εύκολα και γρήγορα!